Osvajanje beogradskih ostrva: Na Adu ide Zoološki vrt, a šta dolazi na Ratno ostrvo?
Od Generalnog regulacionog plana Beograda iz 1923. godine, do preseljenja zoološkog vrta na Adu Ciganliju i informacija o izgradnji na samom Ratnom ostrvu.
Kao što znamo, na beogradskom potezu Dunava i Save postoji nekoliko rečnih ostrva. Neka su manja, neka veća, neka su uređena, neka nisu, ali je za sve njih zajedničko da su već nekoliko vekova važne geo-strateške tačke u razvoju i funkcionisanju grada.
Za početak, Veliko ratno ostrvo je svoje ime dobilo upravo po svojoj važnoj ulozi u više opsada Beograda, gde bi neki od napadača, pa i Karađorđevi ustanici, dovlačili svoju vojsku, pre svega artiljeriju, gađali utvrđenje i prebacivali vojnike u donji deo tvrđave.
Sličnu stratešku ulogu dobija i Ada Ciganlija u Prvom svetskom ratu, kada se na nju iskrcavaju austrougarski vojnici, nastojeći da se prebace na srpsku savsku obalu i time sa leđa napadnu branitelje Beograda.
I upravo nakon Prvog svetskog rata i pomeranja granice sa Save i Dunava, Beograd dobija šansu da o ovim ostrvima razmišlja drugačije, ne više kao strateške vojne pozicije, već kao lokacije koje se na neki način mogu integrisati u šire područje grada.
Pročitajte još na Gradnja.rs:
Ratno ostrvo
Jedno od prvih razmatranja uloge Ratnog ostrva pojavilo se u Generalnom regulacionom planu Beograda iz 1923. godine, koji potpisuje ruski emigrantski arhitekta Đorđe Kovaljevski. Možemo pretpostaviti da je uloga glavnog urbaniste za ovaj projekat poverena jednom ruskom arhitekti zato što su oni imali više iskustva u planiranju i projektovanju razvoja i izgradnje gradova u carskoj Rusiji, nego što su to imale domaće arhitekte. Već tada se razmišljalo o integraciji Zemuna sa Beogradom, gde bi se ta veza zasigurno ostvarila na prostoru koji danas zauzima Novi Beograd, ali i duž dunavske obale, gde bi i Ratno ostrvo bilo uključeno u projekat.
Kovaljevski je zamislio da se ostrvo pretvori u parkovsku celinu, a da se u njegovom središtu izgradi sportski stadion. Ništa detaljno nije razrađivano, pa se ne zna koja bi tačno namena stadiona bila, da li bi se koristio samo za sportske ili koje druge kulturno-političke manifestacije. Nakon Drugog svetskog rata, ideja o urbanizaciji Ratnog ostrva se nastavlja. Ono se i dalje posmatra kao parkovski prostor, sa različitim sadržajem, u nekim projektima se ponovo pojavljuje neki sportski stadion/teren, ali daleko manje veličine.
Između 50-ih i 60-ih godina planirano je da se ostrvo spoji sa dunavskom obalom, čime bi Zemun i Novi Beograd dobili uređeno kupalište.
Takođe, između 50-ih i 60-ih godina, planirano je da se ostrvo spoji sa dunavskom obalom, čime bi Zemun i Novi Beograd dobili uređeno kupalište, a sve to bi naročito pogodovalo tada već izgrađenom hotelu Jugoslavija. Ovo je tema o kojoj će biti reči i u nastavku teksta.
Do kraja 60-ih godina se od ove teme odustaje, pre svega jer je takvo uređeno kupalište već postignuto na Savi, spajanjem Ade Ciganlije sa čukaričkom obalom.
Ada Ciganlija
Od 1926. godine na Adi Ciganliji biva izgrađena jedna zatvorska jedinica, posebno čuvena po izvršenju smrtnih kazni na samom ostrvu, a njeno funkcionisanje nastavljeno je za vreme i nakon Drugog svetskog rata. Kako se Beograd već tada uveliko širio prema Čukarici, nije više bilo poente da se na Adu Ciganliju gleda kao na kazamat, već je ista dobila prednost u odnosu na Ratno ostrvo, da se poveže sa obalom i pretvori u uređeno gradsko kupalište. Ovaj projekat biva dovršen 1959. godine, a ceo kompleks nastavlja da se uređuje i razvija do današnjih dana.
Najpre je do 90-ih bila uređena samo ostrvska obala (nasuta plaža, tuševi) sa kompletnim sportsko-rekreativnim kompleksom, da bi se od kraja 90-ih i početka 2000-ih pristupilo uređenju i makiške obale. Na prostoru ostrva izgrađeno je više sportskih terena, 90-ih godina je prirodan močvarni teren delimično isušen i preuređen u omanje jezero za sportski ribolov, koje dobija naziv „Ada safari“, a od 2000-ih na Adi Beograd dobija i svoje prve golf terene.
Naravno, pojavio se problem nelegalnih stanovnika na Adi Ciganliji, kako onih koji su u dubini ostrva izgradili čitavo naselje od vikendica i montažnih kućica, tako i onih koji su na obali Save u sve većem broju počeli da grade splavove-vikendice.
Izgleda da će ovi naseljenici u nekom trenutku morati da se isele sa Ade jer je Beograd 30. oktobra raspisao Javni anketni konkurs za projekat novog Zoološkog vrta, koji bi izgleda vrlo brzo mogao biti preseljen na Adu Ciganliju, na prostor u okolini Ada Safarija i kompletnog severnog špica poluostrva.
Ova lokacija će biti atraktivna, ako gradska vlast, uporedo sa izgradnjom novog Zoološkog vrta, pristupi izgradnji nove pasarele, a možda i omanje žičare.
O preseljenju Zoološkog vrta se već nekoliko decenija priča, a njegov dugogodišnji direktor, vajar Vuk Bojović (preminuo 2014. godine), trezveno je razgovarao o ovoj temi, naravno pod uslovom da se za prostor Kalemegdana pronađe adekvatna zamena. Govorilo se i o Ratnom ostrvu, Makišu, iza Novog Beograda, ali svaka od tih lokacija nije bila dovoljno dobra, jer je Zoološki vrt izmeštala isuviše daleko od urbanog jezgra i njegovih najbrojnijih posetioca – dece i omladine.
Mislim da je lokacija Ade Ciganlije više nego poželjna, pre svega zbog prirodnog okruženja, jer se većina životinja može držati samo u ograđenom prostoru, bez skučenih, nehumanih kaveza, ali i zbog same lokacije, koja je pristupačna kako privatnim automobilima, tako i javnim gradskim prevozom iz svih delova grada.
Pogotovo će ova lokacija biti atraktivna, ako gradska vlast, uporedo sa izgradnjom novog Zoološkog vrta, pristupi izgradnji novog pešačko-biciklističkog mosta, a možda i omanje žičare, čime bi Ada Ciganlija dobila direktnu vezu i sa Novim Beogradom.
Ada Međica
Dobila je naziv jer se nalazi između savske obale i Ade Ciganlije. Kao i njena „starija sestra“ Ada Ciganlija, Ada Međica u drugoj polovini 20. veka postaje „rajsko ostrvo“ za sve Beograđane koji su imali potrebu da za vikend ili kraći odmor, pobegnu od gradske gužve na obalu Save. Ubrzo su judi počeli da grade manje vikendice ili sojenice na stubovima, kako bi bili sigurni od eventualnih poplava.
Do Međice se ne može doći peške niti automobilom, već do nje voze posebni čamci, koji tokom dana prevoze zainteresovane uživaoce prirode i mira koji ona pruža.
Naravno, ne smemo zaboraviti na pionira u osvajanju rečnih obala i ostrva, arhitektu Predraga Ristića, koji među prvima počinje da dolazi na Adu Ciganliju i tamo na drvetu gradi svoju prvu kućicu. Njegova kućica, koja je kasnije menjala lokacije po Adi, ponajviše zbog progona od strane tadašnjih služba bezbednosti, bila je stecište mnogih umetnika, pisaca i drugih avanturista, koji su delili mnoge Peđine stavove.
Međica je takođe postala ne tako usamljena lokacija bega mnogih Beograđana, jer su pored vikendica i kućica, na Međici izgrađeni i mnogi splavovi, ali i poneki improvizovani ugostiteljski objekat. Naravno, sve je to i dalje dovoljno „divlje“ jer se do Međice ne može doći peške niti automobilom, već do nje voze posebni čamci, koji tokom dana prevoze zainteresovane uživaoce prirode i mira koji ona pruža.
Ada Huja
Huja je oduvek bila alasko ostrvo, gde se nekoliko vekova ribarilo na Dunavu. Tek 1940. godine ostrvo biva spojeno sa kopnom, čime je grad dobio veliki rečni zimovnik dugačak 4 kilometra, a širok 200 m. U planu je bilo da se tu podigne i brodogradilište, ali su ratne okolnosti promenile planove. Nakon Rata, grad ovde locira deponiju, koja funkcioniše sve do 1977. godine, kada se izmešta u Vinču.
Na Huji se gradi fabrika hartije, a u novije vreme ugostiteljski objekti i na kraju i karting staza. I pored industrijskih postrojenja, Beograđani vole da posete Huju na prostoru gde je priroda koliko-toliko sačuvana. Iako još ne postoje konkretni planovi za iseljenje fabrike, ideja je da se od Huje napravi marina sa kompletnom infrastrukturom i pratećim sadržajem, zajedno sa ugostiteljskim objektima, a možda dođe do izgradnje omanjeg rezidencijalnog naselja sa parkovskim celinama.
Planovi u novije vreme
Preseljenje zoološkog vrta na Adu Ciganliju je odlično rešenje, ali su neke kolege postavile logično pitanje – šta će biti sa prostorom na Kalemegdanu? Po nekoj logici, uklanjanje zoološkog vrta je jedan od koraka ka dobijanju više zaštite, propisane od strane UNESCO-a, ali nešto mi govori da se to neće dogoditi, jer nije u interesu krupnog kapitala da ta lokacija dobije najvišu zaštitu, već da bude iskorišćena za novu izgradnju.
A po nezvaničnim informacijama, jedan investitor ima želju da tu zida elitno rezidencijalno naselje, sa arhitekturom koja bi se uklopila u slogove kamena i opeke, koji dominiraju Beogradskom tvrđavom. Kakva god bila ta arhitektura, koliko god bila eklektična, mislim da joj nije mesto na toj lokaciji.
Što se tiče Ratnog ostrva, mogla bi u nekom obliku da se realizuje ideja od pre šezdeset i više godina. Nije poznato da li bi se stvaralo još jedno veštačko jezero i kako bi se to uklopilo sa projektom novog kompleksa Prirodnjačkog muzeja, ali se odlično uklapa u izgradnju novog hotela i stambeno-poslovnih kula, na mestu hotela „Jugoslavija“.
Takođe, uveliko se pojavljuju informacije o izgradnji na samom Ratnom ostrvu, kako od strane domaćih, tako i od strane inostranih stručnjaka. Nije poznato šta sve obuhvata to idejno rešenje, ali nešto mi govori da ostrvo neće biti pretvoreno samo u parkovsku celinu, otvorenu za širu javnost, već da bi tu mogla da se nađu i neke druge arhitektonske strukture.
Po poslednjim informacijama, ovaj projekat je takođe poveren jednom inostranom arhitektonskom birou i nije poznato kada će biti publikovan u široj javnosti.
