Munjino brdo i Laz: Ova dva tunela povezaće centralnu sa zapadnom Srbijom

Pogledajte kako teku radovi na tunelima „Laz“ i „Munjino brdo“ koji se nalaze na deonici auto-puta „Miloš Veliki“ od Preljine prema Požegi.

Poslednja izgrađena poddeonica auto-puta „Miloš Veliki“ (E-763) od Preljine do Pakovraća dužine 11,5 km puštena je u saobraćaj u januaru ove godine, a u toku su intenzivni radovi na nastavku ovog auto-puta koji će povezati Čačak, Lučane i Požegu i omogućiti dalje napredovanje Koridora 11.

U pitanju je veoma zahtevna deonica Preljina – Požega ukupne dužine 30,9 km koja prolazi kroz brdovit teren, te je planirano da trećina pomenute deonice bude u mostovima i tunelima. Investitor ovog projekta je JP „Putevi Srbije“, a radove izvodi kineska firma China Communications Construction Company zajedno sa domaćim podizvođačima. Glavni projekat potpisuje Saobraćajni institut CIP iz Beograda.

Pročitajte još na Gradnja.rs:

• Kako izgleda gradilište drugog kraja tunela ispod Fruške gore – Dron reportaža
• Krtica od 2.000 tona: Ovako izgleda najveća Strabagova mašina za bušenje tunela

Izgradnja po Novoj austrijskoj tunelskoj metodi

Kao najzanimljiviji objekti na ovoj deonici izdvajaju se dva veoma duga tunela. Kad se krene iz pravca Čačka, prvi na deonici nalazi se tunel „Laz“ (2.843 m), čiji se ulazni portal nalazi u mestu Pakovraće. Tunel prolazi kroz planinu Jelicu i izlazi mestu Rtari. Situacija u projektu pokazuje da se tunel nalazi u „S“ krivini.

Nepunih osam kilometara na autoputu, nakon izlaza iz tunela „Laz“, ulaziće se u tunel „Munjino brdo“ (2.756 m) u mestu Krstac, neposredno iza planirane petlje Lučani. Izlazni portal ovog tunela nalazi se u mestu Prilipac u opštini Požega.

Oba tunela su dvocevna sa osovinskim rastojanjem između cevi od 35-50 m i sa po dve trake za svaki smer kretanja vozila.

Oba tunela su dvocevna sa osovinskim rastojanjem između cevi od 35-50 m i sa po dve trake za svaki smer kretanja vozila. Izgradnja tunela se radi po Novoj austrijskoj tunelskoj metodi (NATM), baziranoj na fleksibilnoj primarnoj oblozi koju čine mlazni beton, stenska sidra armaturna mreža i čelične remenate.

Iako rastojanje između tunela nije veliko, u pitanju su totalno različite geološke građe stenske mase ova dva tunela, pa je samim tim i pristup izgradnji drugačiji.

Učestala promena tipova podgrade

Tunel „Laz“ prolazi kroz mešovitu geološku građu sačinjenu od različitih vrsta peščara i lapora. Konstantno smenjivanje sekcija dobrog i lošeg materijala od izvođača zahteva prilagođavanje različitim tehnologijama gradnje i učestalu promenu tipova podgrade.

Prilikom iskopa tunela „Munjino brdo“ nailazi se na veoma rastresit materijal koji kada dođe u kontakt sa vodom prelazi u gotovo tečno stanje. To su škriljci, manje ili potpuno degradirani i najčešće raspoređeni sa nepravilnom orijentacijom u odnosu na osu tunela, što u velikoj meri dodatno otežava posao.

Dobra činjenica za graditelje je ta, što je ovo relativno suv tunel, ali bilo kakav dotok podzemne vode mora se na brz i efikasan način ukloniti iz zone izgradnje tunela.

Tehnologija gradnje

Složena geologija zahteva i složenu tehnologiju izgradnje, pa se iskop tunela vrši iz više faza. Prvo se vrši iskop kalote (gornjeg dela tunela), zatim oporaca (srednji deo) i na kraju podnožnog svoda odnosno temelja tunela. Kao najsloženiji tip iskopa izdvaja se izlazni portal tunela „Munjino brdo“ na kojem se zona kalote dodatno deli na tri segmenta.

Na taj način se smanjuje poprečni presek koraka iskopa, a sve u cilju smanjenja deformacija i sprečavanja pojave kolapsa zemljanog materijala na radnom čelu. Iskop se u većini slučajeva vrši kombinacijom miniranja i mašinskog iskopa, osim u zonama veoma rastresitog tla gde se zahteva isključivo mašinski iskop.

Pre novog koraka kopanja, u zoni kalote se ugrađuju čelične cevi (koplja) prečnika Ø42 mm koja služe kao štit vrha kalote od obrušavanja materijala iznad konture iskopa. Rastojanje između čela iskopa dve tunelske cevi se drži na preko 50m, čime se isključuje uticaj jedne tunelske cevi na drugu, a što je naročito izraženo kod miniranja.

U boljim geološkim uslovima na oba tunela ugrađuju se trakasti temelji koji direktno nose sekundarnu oblogu.

U ekstremno teškim deonicama tunela „Laz“ na čelo iskopa ugrađivan je i cevni štit (engl. pipe roof). U konkretnom slučaju, ovaj sistem rada zasnivao se na ugradnji čeličnih cevi prečnika Ø114 m, dužine 12 m na međusobnom rastojanju od 40cm.

Cevi se ugrađuju u zoni krune kalote pod uglom od 3°, a izvan konture nosive konstrukcije. Nakon bušenja i ugradnje cevi, sledi injektiranje istih, koje za cilj ima ojačanje injekcionom masom stenskog materijala iznad čela iskopa.

Diktirana geologijom, bitna razlika u poprečnom preseku tunelske cevi jeste vrsta temelja. U boljim geološkim uslovima na oba tunela ugrađuju se trakasti temelji koji direktno nose sekundarnu oblogu.

Za razliku od ove, dosta složenija varijanta javlja se ukoliko je stena lošijeg kvaliteta. U tom slučaju, prvo se radi podnožni svod primarne obloge, čime se spoljašnja konstrukcija tunela prstenasto zatvara, a iznad njega se ugrađuje podnožni svod sekundarne obloge.

Proces izgradnje primarne obloge

Nakon iskopa, ugrađuju se armaturne mreže i remenate, a zatim se vrši prskanje mlaznim betonom do debljine od 25-30cm u zavisnosti od tipa podgrade.

Nakon toga ugrađuju se ankeri (tipa SN ili IBO) sa dužinom potrebnom da prođe kroz zonu oslobođenih napona i usidri se u neporemećenom području u tlu iza tunelskog otvora.

Time se kompletira proces izgradnje primarne obloge, nakon kojeg se ugrađuje geotekstil i hidroizolacija koji se nalaze između dve obloge tunela.

Oba tunela se sastoje od po devet poprečnih prolaza za pešake na svakih 250 m i dva poprečna prolaza za vozila na svakih 1000m.

Da bi se krenulo sa ugradnjom hidroizolacije i sekundarne obloge, potrebno je ispuniti uslov da su smirena pomerana primarne obloge. Sekundarna obloga se izvodi od armiranog betona marke MB30 u kampadama do 12 m.

Jedan od uslova bezbednosti u tunelu jesu poprečne veze između dve cevi. Oba tunela se sastoje od po devet poprečnih prolaza za pešake na svakih 250 metara i dva poprečna prolaza za vozila na svakih 1.000 metara.

Na mestima prolaza za vozila u glavnim cevima nalaze se proširenja (niše za parkiranje vozila u kvaru) koja omogućavaju da dugačka vozila imaju više manevra ukoliko se ukaže potreba za skretanjem u drugu cev.

Portali i preduseci

Ukoliko je nadsloj za probijanje tunela nedovoljne visine ili ukoliko je predusek pri ulazu u tunel suviše strm, projektanti predviđaju produženje tunelske cevi po sistemu Cut & Cover izgradnje.

Odnosno, nakon širokog iskopa tunelska armiranobetonska konstrukcija sa podnožnim svodom se radi „u otvorenom“ zajedno sa sistemom hidroizolacije i nakon toga se u slojevima zatrpava zemljanim materijalom čije se lice prekriva travom i rastinjem u svrhu sprečavanja klizanja i ispiranja materijala sa strmih padina preduseka.

Predusek pod zaštitom zavese od šipova

Deonica Cut & Covera prisutna je na sva četiri portala ovih tunela, a najduža je na levoj cevi izlaznog portala tunela „Laz“ (139,5 m). Na ovom portalu predusek se izvodi pod zaštitom zavese od šipova. Delovi iskopa koji su bliski početku tunelskog rada pod zaštitnom konstrukcijom od obostranih šipova i razupora u njihovom vrhu.

Sa udaljavanjem od portalne kosine prelazi se na osiguranje kosine jednostranim šipovima smaknutim u dva reda i povezanim naglavnom gredom. Nakon završetka iskopa izvešće se trajna betonska obloga između šipova debljine 30 cm sa barbakanama ubušenim u tlo iza šipova.

Sa udaljavanjem od portalne kosine prelazi se na osiguranje kosine jednostranim šipovima smaknutim u dva reda i povezanim naglavnom gredom.

Na svim portalima ova dva tunela, zaštita portalne kosine vršena je ugradnjom sidara i mlaznog betona. Na izlaznom portalu tunela Munjino brdo, zbog loše geologije, portalna kosina se dodatno utvrđuje konstrukcijom od armiranog tla sa čelom od gabionskih blokova.

Kod dugih tunela poseban izazov tokom izvođenja predstavlja ventilisanje radnog prostora. S obzirom da dužine tunela iznose skoro 3 kilometra, izvođač je uradio poseban projekat ventilacije na oba tunela.

Trenutno stanje

Radovi na gradilištu odvijaju se punom parom. Do sada, na tunelu „Laz“ iskopano je 79% od planiranog, dok za „Munjino brdo“ taj procenat iznosi 60%. Nakon iskopnih i betonskih radova, planirano je da se pređe na fazu II radova, odnosno na ugradnju kolovozne konstrukcije i elektro-mašinskih instalacija u tunelu.

Kad se puste u upotrebu, „Laz“ će postati najduži tunel u Srbiji, a na drugom mestu nalaziće se tunel „Munjino brdo“.