Staljinove tortice po američkoj recepturi
Inspiracija za monumentalne građevine u centru ruske prestonice došla je direktno od glavnog neprijatelja SSSR-a, piše istoričar umetnosti Marko Stojanović.
Na portalu Gradnja.rs je u par navrata bilo reči o povezanosti arhitekture i politike, naročito kod nekadašnjih i sadašnjih totalitarnih režima. Međutim, mali broj čitaoca je upoznat sa predlošcima za neka značajna ostvarenja totalitarne arhitekture, to jest, na koje uzore su se naručioci i arhitekte ugledali kada su projektovali svoje monumentalne građevine. Pravi primer za to su zgrade, popularno nazvane Sedam sestara ili Svadbene tortice, a kod domaćeg stanovništva jednostavno Staljinovi neboderi.
Staljin izdaje direktivu za izgradnju osam zgrada koje će biti podignute na prostoru užeg jezgra Moskve. Izgrađeno je sedam.
Inicijativa za izgradnju ovih monumentalnih objekata potiče nakon Drugog svetskog rata kada se ponovo pokrenulo pitanje kolosalne Palate sovjeta iz 1934. godine, arhitekte Borisa Jofana. Čelična konstrukcija koja je postavljena za temelje i najniže etaže bila je razmontirana i iskorišćena u svrhu defanzivnih vojnih barijera tokom 1941. godine. Nakon Rata, Staljin odustaje od izgradnje ovog objekta. Već 1946. godine, Jofan predlaže izgradnju šest manjih objekata, ali državni vrh odbija njegov predlog. Naredne godine, na 800-godišnjicu osnivanja grada Moskve, Staljin izdaje direktivu za izgradnju osam monumentalnih zgrada koje će biti podignute na prostoru užeg jezgra sovjetske prestonice. Gradnja je započela iste godine, a završila se 1954. godine, malo posle smrti prvog sovjetskog diktatora.
Od zamišljenih osam, izgrađeno je sedam zgrada, u koje su smeštena sedišta administrativnih institucija i nekoliko hotela, kao i najpoznatija među njima koja je postala sedište Univerziteta Lomonosov. Njihovom arhitekturom dominiraju neo gotika i mnogo više ruski ampir akademizam, stil koji se 30-ih godina vraća na scenu odlukom samog Staljina. Ova arhitektura dominirala je tokom gotovo trodecenijske Staljinove vladavine i mnogi objekti širom Sovjetskog saveza bili su izgrađeni u ovom maniru. Bez obzira da li je u pitanju železnička stanica, gradska kuća, hotel ili stambena zgrada, ampir akademizam je bio sveprisutan. Ali kako objasniti volumene, to jest, oblik Sedam sestara koji nije do tada bio viđen u carskoj ruskoj, odnosno, sovjetskoj epohi? Odgovor nam dolazi sa Zapada, u to vreme glavnog neprijatelja SSSR-a.
Uzori sa Zapada
Nakon Drugog svetskog rata, Staljin je želeo da uveliča svoju pobedu izradnjom novih monumentalnih objekata, koji će u vizuelnom smislu promovisati ulogu i značaj SSSR-a na globalnoj posleratnoj sceni. Bilo mu je potrebno nešto veliko, to jest, više velikih objekata koji bi na nedvosmislen način poslati poruku spoljnom svetu – mi smo veliki i moćni. Međutim, tu je postojao mali problem. Osim palata iz vremena Ruske imperije i onih koje su nastale ponovnim stupanjem klasičnih motiva na arhitektonsku scenu (soc-realizam), ništa što je dovoljno grandiozno i što se poput višespratnica uzdiže ka nebu, nije postojalo u Moskvi ili Lenjingradu. Bili su potrebni novi uzori.
Pronađeni su (verovatno po nalogu samog Staljina ili je on to odobrio) u Sjedinjenim Američkim Državama i to u gradovima sa poznatim višespratnim poslovnicama – Njujorku i Čikagu. U ova dva grada, koji se ubrzano razvijaju u drugoj polovini 19. veka, još su krajem istog počeli da niču prvi neboderi. Tada nastaje i prepoznatljivi Čikaški stil u arhitekturi, koji je ostao prepoznatljiv po početnim koracima u povećanju spratnosti poslovnih objekata, uz nezaobilaznu primenu istorijskih stilova, pre svega u vidu fasadne dekoracije. Čelik i opeka ostali su upamćeni kao materijali koji su izneli ovaj severnoamerički stil.
U međuratnom periodu državni i privatni investitori usvajaju francuski ar-deko kao umetnički pokret na kojem bi mogli da izgrade svoj nacionalni identitet. Ubrzo započinje izgradnja najznačajnijih poslovnih zgrada, naročito u Njujorku, u američkoj varijanti ar-dekoa. Naravno, nakon Drugog svetskog rata, težnja američke unutrašnje i spoljne politike pomera se na polje internacionalizma, pa je internacioanalna moderna prepoznata kao vodeći arhitektonski tok.
Svadbene tortice
Iako je nakon Rata arhitektonska estetika pošla putem internacionalne moderne, Staljin i državni vrh SSSR-a nisu imali sluha za ove inovacije, to jest, njihov ukus je ostao na nivou istorističke dekorativne arhitekture. Za njih je vreme stalo u predratnom periodu, pa su im čikaški i njujorški poslovni neboderi iz prve polovine 20. veka bili najpogodniji uzor za ostvarenje sopstvenih graditeljskih poduhvata. I tako počinju da se grade Staljinovi neboderi, koji zbog svoje dekorativne fasadne plastike, ali i karakteristične stepenaste forme povučenih viših etaža, dobijaju nadimak Svadbene tortice.
Ubrzo nakon Staljinove smrti, naredni sovjetski lideri sve više se distanciraju od apsolutističke politike diktatora, ali i od monumentalne arhitekture kojom je prethodni režim promovisan. Na scenu stupa Nikita Hruščov, a neke druge zgrade dobijaju nadimak po njemu. Neka ovaj deo priče ostane za nastavak.
