Šta nas struktura groblja može naučiti o urbanizmu
Oblici i organizacija sakralnih mesta u urbanim tkivima otkrivaju istoriju civilizacije što se najbolje vidi kada perspektiva gledanja odmakne od zemlje.
Memento mori je drevna latinska izreka koja znači „Zapamtite da ste smrtni“ i rimski narod je nije koristio da predstavi fatalistički pristup smrti, već kao način vrednovanja života. U mnogim drugim kulturama groblja se posmatraju kao sveta mesta, koja zahtevaju određeni model ponašanja ljudi kada borave na njima.
Groblja imaju ulogu odstupnice, podstičući neobičnu atmosferu iako se nalaze unutar urbanog tkiva.
Prolazak kroz kapiju groblja i ulazak u „tihi“ pejzaž nikiga ne ostavlja ravnodušnim, te je i iz tog razloga poznati francuski filozof Mišel Fuko naveo da su počivališta heterotopna mesta. Naime, reč heterotopija potiče od kombinacije reči hetero(različit) i topos(mesto). Ovaj izraz se najviše koristio u biologiji i medicini, počev od 1920. godine, kako bi se naznačilo stvaranje organskih tkiva na neobičnim mestima, ne utičući na funkcije i performanse organa na kojima rastu, piše Archdaily.
Na osnovu ovog koncepta, groblja bi se mogla smatrati prostorima koji se ne uklapaju u uobičajene klasifikacije, imajući ulogu odstupnice, podstičući neobičnu atmosferu iako se nalaze unutar urbanog tkiva.
Urbani strah
Međutim, čak i pre nego što su ova mesta postala deo gradskog pejzaža i postala karakterističan element urbanog prostora kakav danas poznajemo, postojali su drugi načini za sahranjivanje. Mnoga istraživanja dokazuju da je još od neolita postojala briga za posmrtne ostatke, te su ona bila smeštana u prostore nalik podrumima i zatvarani stenama. Tek vekovima kasnije, s napretkom hrišćanstva, tačnije krajem 18. veka, mrtvi su počeli da se sahranjuju u blizini ili unutar crkava, uglavnom zbog težnje za zagrobnim životom.
Ipak, u istom tom periodu, prema Fukou, razvija se „urbani strah“, odnosno strah od gradnje fabrika i preterano visokih kuća, sa kojim se paralelno razvija strah od urbanih epidemija. Poseban strah javlja se od groblja koja su kontinuirano rasla i za koja se smatralo da su izvor kontaminacija zaraznih bolesti. Tada se prema njegovom mišljenju javlja i „opsednutost smrću kao bolešću“, jer navodno su mrtvi oni koji donose bolest živima, a njihovo neposredno prisustvo kućama propagira samu smrt.
Zbog straha od smrti, groblja se iz gradskog tkiva izmeštaju na periferiju.
Sve ovo je tokom vremena uslovilo izmeštanje groblja na periferiju, kao i formiranje individualizovanih grobnih mesta ili porodičnih grobnica, a počelo se i sa pisanjem imena sahranjene osobe. Grobna mesta počinju da oslikavaju i status jedne porodice. Ovakav model sahranjivanja konsolidovan je tokom 19. veka, pa su počivališta počela sve više da se formiraju na velikim ravnicama u okolini gradova uz izrazitu versku simboliku.
Park-groblja
Iako se ova tipologija počivališta održala decenijama, moguće je primetiti nedavnu promenu pravca koji se donekle vraća starim grobljima, te ona često više nisu na periferiji grada, a može se uočiti i promena u načinu dizajniranja novih prostora.
U današnje vreme park-groblja postaju sve popularnija, što sugeriše stvaranje sekularizovanih grobnih mesta bez verskih simbola. Sam koncept groblja i perspektiva onih koji ga posećuju se menjao te je sada moguće videti nameru i želju da se ovi veliki prostori uspostave kao javni parkovi, koji nude razne funkcije za socijalnu interakciju. Ova promena moguće da vodi i demistifikovanju smrti i tako pojačava značenje izreke Memento mori kod svakog posetioca.
Istorija civilizacije na grobljima
Kroz ovaj sažetak o istoriji i formiranju groblja tokom vekova, postaje jasno koliko njegova simbolika, oblici i smeštanje u urbano tkivo otkrivaju našu sopstvenu istoriju kao civilizacije. Počev od malih nadgrobnih spomenika oko crkava, usko povezanih sa verskim bogosluženjem, preko precizno formiranih blokova na određenoj udaljenosti od gradova, pa čak i do novih tipologija poput groblja u parkovima, svaki model je usklađen sa potrebama i životnim stilom svog vremena.
Kad ste već ovde…
