Korten i beton kao sećanje: Zagrebački spomenik posvećen žrtvama Holokausta
Autori Spomenika žrtvama Holokausta i ustaškog režima su vajar Dalibor Stošić i arhitekta Krešimir Rogina.
Iako se radi o spomeniku koji je otkriven još 2022. godine, ali o kojem javnost u Srbiji nije pridala previše pažnje, možda je dobro da se simbolično na današnji dan osvrnemo na ovo zanimljivo ostvarenje. Naime, danas i sutra Jevreji širom sveta proslavljaju Purim, koji pored maskenbala i poslastica, kao centralni motiv ima čitanje Svitka o Ester (po Daničiću Knjiga o Jestiri).
U tom spisu se govori o legendarnoj carici Ester, koja je svoj Jevrejski narod spasila od masovnog ubijanja unutar Persijskog carstva. Nažalost, tokom Drugog svetskog rata, prostori Balkana nisu izbegli sudbinu tadašnje Evrope, kada su nacističke i fašističke države izvršile genocid nad nekoliko naroda.
Širom Evrope najviše su stradali Rusi, Poljaci i Jevreji, a na prostoru Balkana Srbi, Jevreji i Romi. Centar zločina u Evropi bila je nacistička Nemačka (Treći Rajh), a na našem prostoru bila je Nezavisna država Hrvatska (NDH), pa je pored uveliko prepoznatog Jasenovca, ova tragična saga dobila i spomen-obeležje u Zagrebu.
Srodni članci na portalu Gradnja:
Predstavnici jevrejske zajednice istakli su da je prvobitni naziv spomenika krajnje uopšten i da se mora naglasiti na koji prostor i na koje počinioce se odnosi.
Spomenik je otkriven posle više od godinu dana političkog stopiranja, jer se prethodni gradonačelnik grada Zagreba nije slagao da spomenik ponese pun naziv, već samo Spomenik žrtvama Holokausta. Međutim, nakon negodovanja predstavnika jevrejske zajednice u Hrvatskoj, koji su istakli da je naziv spomenika krajnje uopšten i da se mora naglasiti na koji prostor i na koje počinioce se odnosi, aktuelna gradska vlast se složila i spomenik otkrila pod njegovim punim imenom – Spomenik žrtvama Holokausta i ustaškog režima.
Spomenik su svečano otvorili „poslednji dečak“ iz Aušvica, Oleg Mandić i gradonačelnik Zagreba Tomislav Tomašević. Tada je navedeno da je spomenik bilo nužno otvoriti pod tim imenom, jer je pored 30.000 Jevreja (njih 800 iz Zagreba deportovano u Aušvic), od ustaškog zločina u NDH stradalo na stotine hiljada Srba, Jevreja, komunista i drugih protivnika tadašnjeg režima.
Autori spomenika su vajar Dalibor Stošić i arhitekta Krešimir Rogina.
Forma i koncept spomenika
Spomenik se nalazi u Ulici kneza Branimira, odmah pored glavne železničke stanice. Zamišljen je kao gigantski zid od kofera, koji se nalazi na masivnom betonskom postamentu (platformi) na kojoj je utisnuto šest miliona Davidovih zvezda, kao simbol broja stradalih Jevreja u Holokaustu.
Korten zid se iščitava i kao nadgrobni spomenik, a betonska platforma kao nadgrobna ploča. I kao što se u Budimpešti, na obali Dunava, nalaze u bronzi izlivene cipele, kao memorijal stradalim Jevrejima od mađarskih fašista, koji su bacani pod dunavski led, ostavljajući samo obuću za sobom, tako su u Zagrebu predstavljeni koferi, koje su Jevreji ostavili za sobom nakon ukrcavanja u stočni voz koji ih je odvezao u Aušvic. Iz tih razloga, pored samog spomenika se nalazi i Lokomotiva sa vagonom.
Okolina spomenika je uređena krajnje svedeno, bez ikakvih suvišnih instalacija, potpunim „nedelanjem“ u prostoru, kako se ne bi ugrozila monumentalna ideja pijeteta i pokajanja za zločinom prema nedužno stradalim žrtvama.
Reference
Neki likovni kritičari u Hrvatskoj su spomenik okarakterisali kao plagijat, jer dosta podseća na instalaciju italijanskog umetnika Fabia Mauria iz 1993. godine, koja nosi naziv Zapadni Zid plača, a izvedena je kao kvadratna kompozicija 4 x 4 m od kofera i torbi.
Međutim, ovo delo se samo po svojoj formi može dovesti u vezu sa novim spomenikom, jer njegov kontekst nisu jevrejske žrtve, već svi oni ljudi, koji usled životnih nedaća, bivaju primorani da beže, migriraju u neku od zapadnih država.
Inspiracija vajaru Stošiću nije bilo ovo delo, već film Šindlerova lista, u kojem se pojavljuju scene sa razbacanim koferima, koji su pripadali Jevrejima.
Vajar Stošić naglašava da mu inspiracija nije bilo ovo delo, već film Šindlerova lista, u kojem se pojavljuju scene sa razbacanim koferima, koji su pripadali Jevrejima. Na isti način se može reći da je stara parna lokomotiva plagirana, jer se nalazi u sklopu nekoliko spomen obeležja, tj. koncentracionih logora, ali je ona zaista nezaobilazni motiv, jer se time ukazuje, tj. vizuelno dočarava način na koji su Jevreji i druge žrtve fašističkih zločina odvoženi u koncentracione logore.
Odraz civilizacijskog napretka nije samo memorisanje sopstvenih žrtava, već pokajanje i memorisanje žrtava od strane sopstvenog naroda.
Spomenik u prostorno-vizuelnom i konceptualnom smislu predstavlja krajnje autorsko ostvarenje, koje na ubedljiv način, kroz potresne motive, izražava duboko pokajanje, priznanje vlastite krivice i pokoru savremene hrvatske države, prema učinjenim zločinima na prostoru NDH. Jer odraz civilizacijskog napretka nije samo memorisanje sopstvenih žrtava, već pokajanje i memorisanje žrtava od strane sopstvenog naroda.
