Spomenik prirode – od betona: PDR za kompleks „Avala film“
Nije nepoznato da pojam „spomenik“ u našem kontekstu najčešće znači betonski masivni objekat, pozicioniran na takođe betonski plato kome treba prići i diviti se. Takvo tumačenje spomenika možda bi se nekada moglo i prepoznati kao simpatično, da nije postalo manir i za tretman spomenika prirode. Plan detaljne regulacije za kompleks „Avala filma“ upravo je primer kako paradoksi u urbanističkom planiranju Beograda dosežu svoj vrhunac.
Godinama smo svedoci promena u gradu. Neke promene su zamišljene da nam olakšaju kretanje kroz grad, neke služe kreiranju novih komercijalnih centara, a ipak desi se da neke promene direktno ugrožavaju zdravlje svih stanovnika Beograda.
Plan detaljne regulacije kompleksa „Avala filma“, koji je trenutno u fazi Ranog javnog uvida, još jedan je od primera kako investitorska gradnja utiče na oblikovanje grada, makar i po cenu uništavanja prirodnih vrednosti, i najvećeg izvora kiseonika u gradu.
Za analizu ovog plana, moramo posmatrati područje Košutnjaka na više nivoa. Za početak, ovo područje na opštini Čukarica neposredno ili direktno obuhvata više zaštićenih celina. Područje pripada Prostorno kulturno istorijskoj celini Topčidera, koja se proteže ugrubo od Hipodroma do Železničke stanice Rakovica, odnosno od Dedinja do Banovog brda, zatim zaštićenom području Spomenika prirode „Šuma Košutnjak“, kao i Ekološki značajnom području Republike Srbije „Šuma Košutnjak“. U neposrednoj blizini lokacije nalazi se i zaštićena celina naselja ”Cerak Vinogradi”, koje predstavlja jedno od najznačajnijih ostvarenja jugoslovenske moderne.
Ekološko područje „Šuma Košutnjak“ predstavlja značajni punkt zelene mreže na nacionalnom nivou. Uredbom o ekološkoj mreži, iz 2010. godine, ovo područje je prepoznato kao strogi prirodni rezervat i kao spomenik prirode. Baš zbog nacionalne vrednosti za mrežu šuma, koje utiču na mikroklimu i opšte zdravlje stanovništva, mere zaštite ovog područja su jasno precizirane i ne mogu se zanemariti.
Sama činjenica da se već Planom generalne regulacije iz 2016. ova uredba zaobilazi, svedoči o planerskoj neusaglašenosti na regionalnom, nacionalnom, gradskom i lokalnom nivou. Upravo zbog toga, svaka nepažljiva intervencija na ovakvim površinama ne predstavlja samo izvor nezadovoljstva za stanare u okruženju, već i ozbiljni ekološki hazard u lokalnoj, nacionalnoj, čak i regionalnoj razmeri.
Evo i šta treba da znamo o planovima generalne regulacije. Površine koje se nalaze na prikazima u razmeri prilagođenoj ovom nivou plana nisu detaljne i podložne su izmenama. Ipak, te izmene ne bi smele drastične da budu u okviru namene površina, odnosno namene iz PGR-a je poželjno dopuniti kompatibilnim sadržajima u detaljnom planu, kao i jasnije definisati granice površina.
Plan generalne regulacije grada Beograda u ovoj zoni predviđa sportske objekte i komplekse, kao i objekte i komplekse javnih službi, uz minimalno zadržavanje šume. Međutim, budući da je javno zelenilo kompatibilna namena sa navedenim sadržajima, i da se najčešće u regulativi zadržava do 40%, odnosno 60%, ovaj Plan generalne regulacije bi na Plan detaljne regulacije mogao da se prevede i sa tim procentom, pri čemu bi javni objekti bili „tačkasto“ raspoređeni u okruženju spomenika prirode. Koncipirani na ovaj način, objekti kulture koji su dominantno predviđeni u ovoj zoni, prožimali bi se sa prirodom, i čak bi mogli da budu odličan primer održive arhitekture u šumskom okruženju.
Ovakav pristup planu, iz ugla struke bio bi afirmativna razrada PGR-a u detaljnoj razmeri, i mapa bi izgledala znatno „zelenije“. Međutim, Plan detaljne regulacije koji je trenutno dostupan, kao da je urađen potpuno van okruženja, bez usaglašenosti sa drugim planovima, i posebno bez osvrta na dobrobit Beograđana.
Od nacrta koje Plan detaljne regulacije trenutno nudi, možemo da poredimo postojeće i planirano stanje. Postojeće stanje obuhvata celine Filmskog grada i kompleksa „Avala filma“, veliki procenat zelenih površina i celinu objekata pri Fakultetu za sport.
Kao što se vidi iz postojećeg stanja, šuma zauzima značajan procenat ukupne površine obuhvata Plana. Ono gde nastaje evidentan problem je u „bordo, braon i žutim flekama“ na karti planirane namene površina. Preko zone predviđene za objekte kulture, na postojećoj površini Filmskog grada, obeležene su komercijalne zone i mešoviti centri, a sadašnja površina šume u južnom delu obuhvata plana dobila je žutu boju, kojom se obeležava stanovanje.
Iako je ovo stanovanje predviđeno sa 40% zelenih površina, te zelene površine nisu deo „Šume Košutnjak“, već podrazumevaju naknadno sađenje niskog zelenila (najčešće travnjaka), koji se najčešće formiraju preko podzemnih garaža. To znači da ni u kom slučaju zadat procenat zelenila ne može biti postojeća šuma, prvenstveno zato što je potpuno jasno da već samo kopanje temelja za objekte znači krčenje velikog procenta postojećeg zelenila.
Potpuno je razumljivo da je težnja investitora da što veći procenat zemljišta pretvori u građevinsko, i formira nova naselja, kratkoročno je za pojedinca takav plan isplativ. Međutim, zbog toga postoje nadležne institucije koje ovakve planove moraju da spreče, a ne da u njihovom nastanku učestvuju.
Gde su nadležne institucije?
I laicima je potpuno jasna relacija između šuma, kiseonika i dobrobiti stanovništva. Ništa nejasnija nije ni koncepcija zaštite kulturnog nasleđa, koje okružuje predmetnu lokaciju sa više strana. Čak nije nepoznato da planovi moraju biti usaglašeni na svim nivoima. Kako bi izrada ovakvih planova bila moguća, neophodno je dobiti odobrenje i uslove svih nadležnih institucija i organizacija.
U okviru Elaborata, dostupni su uslovi koje su dale ove institucije. U julu 2019. Urbanistički zavod Beograda dobio je Saglasnost za izmene i dopune Osnove gazdovanja šumama u državnoj svojini gazdinske jedinice „Košutnjak“. Prema ovom dokumentu, zaštićen je jedan procenat šuma, ali je veći deo parcela odobren za prenamenu, za potrebe planiranja multifunkcionalnog gradskog centra. Uzevši u obzir mere zaštite iz Uredbe o ekološkoj mreži, moramo primetiti nepodudarnosti u ovoj fazi planiranja.
Zbog kulturnih dobara na lokaciji i u njenom neposrednom okruženju, bila je neophodna i saglasnost Ministarstva kulture, i svih institucija zastupljenih na lokaciji. I ta saglasnost je dobijena, prvenstveno na osnovu potreba Jugoslovenske kinoteke, za čije se potrebe u saglasnosti naglašava izuzimanje 3200 kvadratnih metara neophodnih za proširenje kompleksa Arhiva kinoteke. Republički zavod za zaštitu spomenika kulture kao zaštićenu prepoznaje zonu između ulica Blagoja Parovića, Kneza Višeslava i kompleksa „Avala filma“.
Postojeća namena zone zaštićene Kulturno-istorijske celine „Topčider“ pretežno je zelenilo, sa kompleksom Fakulteta za sport. U Planu detaljne regulacije, na ovoj površini planirani su sportsko-rekreativni kompleksi i komercijalna zona niske spratnosti, namenjena postavljanju filmskih kulisa, dok se kompleks Fakulteta za sport u potpunosti zadržava.
Iako Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda veći deo obuhvata ne prepoznaje kao kulturno dobro, Planom generalne regulacije je kompleks Filmskog grada prepoznat kao „celina epohe moderne u režimu delimične zaštite“.
Na osnovu ovih uslova, Urbanistički zavod Beograda dobio je za razvoj plana značajnu površinu za detaljnu razradu. Kada se „preklope“ uslovi nadležnih institucija koji postoje za ovu lokaciju, i Plan generalne regulacije može se zaključiti da:
- Prenamena delova Ekološke mreže Srbije nije dozvoljena (Uredba o ekološkoj mreži Sl. glasnik Republike Srbije 102/2010)
- Na zaštićenom području „Šuma Košutnjak“ zabranjuje se promena namena zemljišta, izgradnja industrijskih, infrastrukturnih, privrednih, hidrotehničkih i drugih objekata koji mogu izazvati nepovoljne promene kvaliteta zemljišta, voda, vazduha, živog sveta, karaktera i lepote predela i njegove okoline, uništavanje šumskih kompleksa, uništavanje ili ugrožavanje prirodnih staništa i kresanje lisnika, korišćenje prostora, posebno šume, u meri i na način koji degradira predeone karakteristike zaštićenog područja, izvođenje bilo kakvih građevinskih radova, osim parternog uređenja u cilju prezentacije i popularizacije (Sl. list grada Beograda 34/14)
- Prostoru kulturno istorijske celine „Topčider“ pripada veći deo severne zone lokacije (Mišljenje Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture – Beograd br. 1-334/2018-1)
- Planom moraju da se predvide kapaciteti novog objekta Jugoslovenske kinoteke (Jugoslovenska kinoteka, Saglasnost na projekte br. 1739 od 27.12.2018.)
- U okviru lokacije, područje Filmskog grada je prepoznato kao urbanistička celina epohe moderne u režimu delimične zaštite (PGR celine XII i XIII)
Svi ovi uslovi, kao i Plan generalne regulacije grada Beograda sugerišu kreiranje prijatne, prirodne ambijentalne celine sa objektima kulture, čije oblikovanje treba da afirmiše prirodni i kulturno-istorijski kontekst. Međutim, u Planu detaljne regulacije pojavljuju se visoki procenti stambenih površina, koji nastaju kao rezultat seče većine šumskog zemljišta.
Kreiranje multifunkcionalnog gradskog centra na ovoj lokaciji može se prepoznati kao opasno, odnosno u procentima u kojima je osmišljeno, nepovratno može ugroziti uslove za život u Beogradu, kao i u Srbiji. Područje prepoznato kao spomenik prirode, ne bi trebao završiti kao prostor pokriven stambenim objektima, kojima se ugrožava kako strogi prirodni rezervat, tako i ambijentalna celina modernističke arhitekture.
Urbanistički zavod Beograda, kao institucija treba da bude poslednji bastion odbrane struke od investitorskih projekata i da radi za interese građana. Urbanističko planiranje je proces koji se bavi dugoročnim planiranjem budućnosti grada, koje mora biti iznad političkog trenutka i pojedinačnih zahteva investitora.
Deluje gotovo nemoguće da struka na ovaj način previdi posledice koje ovakvo planiranje može da donese. Takođe je nemoguće da se niko nije bavio preklapanjem uslova, jer sigurno jeste. Samo se postavlja pitanje ko je, kako i zašto doneo odluku da zanemari interes grada, stručnu etiku, i u krajnjem slučaju, međunarodne agende.
Zavode, ako si kidnapovan, trepni dvaput.
Rani javi uvid do 13. jula
Rani javni uvid je u toku i traje do 13.7.2020. godine u prostorijama Gradske uprave u 27. Marta 43-45, do kada se mogu podnositi primedbe, a Elaborat možete preuzeti na ovde.
Kad ste već ovde…
