Profesorska kolonija: prvo planski izgrađeno naselje u Beogradu

Kako su 42 međuratna intelektualca osmislila naselje za sebe koje je danas pod zaštitom, i po čemu je ono posebno?

Naselje koje danas znamo kao Profesorsku koloniju navodi se kao prvo planski izgrađeno naselje na teritoriji Beograda. U međuratnim generalnim regulacionim planovima Beograda pojavljuje se inicijativa za plansko formiranje poteza ministarstava u Kneza Miloša, razvoj univerzitetskih objekata u Bulevaru kralja Aleksandra, ali i razvoj novih naselja na tadašnjem obodu grada – Profesorske kolonije, Činovničke kolonije i Kotež Neimara.

Međuratni planovi Beograda iz prve polovine 20. veka pratili su savremene arhitektonske i urbanističke tendencije iz celog sveta. Tako su naselja, među kojima je i Profesorska kolonija, u Generalnom regulacionom planu Beograda iz 1923. godine bila koncipirana prema modelu „Vrtnog grada“.

Naselje koje danas znamo kao Profesorsku koloniju navodi se kao prvo planski izgrađeno naselje na teritoriji Beograda.

„Vrtni grad“ je utopijski koncept urbaniste Ebenezera Hauarda, prema kome su gradovi za nekoliko desetina hiljada stanovnika bili osmišljeni kao kružna naselja s radijalnom matricom, lučnim i dijagonalnim ulicama i porodičnim kućama u zelenilu. „Najbolje od života na selu i u gradu“ planski je realizovano na području Profesorske kolonije.

Beogradska utopija se ostvaruje

Iako je Hauard „Vrtni grad“ predviđao za radničku klasu, kako se najčešće i implementirao, beogradska vrtna utopija bila je namenjena profesorima univerziteta, članovima Akademije nauka i umetnosti i doktorima nauka. Na inicijativu 42 profesora i asistenata, uz podršku arhitekte Jana Dubovija, započeto je planiranje Profesorske kolonije, čija je realizacija trajala u dve faze, od 1926. do 1941. godine.

„Naselje za intelektualce“ realizovano je prema urbanističkom planu Đorđa Kovaljevskog, i sastoji se od radijalnih saobraćajnica, dijagonalnih i lučnih ulica i velikog procenta zelenila, što se direktno povezuje s konceptom „Vrtnog grada“. Parcele s prizemnim kućama su nepravilnog oblika, i formiraju zatvorene blokove s unutrašnjim dvorištima.

Arhitektura Profesorske kolonije

Naselje je bilo planirano do najsitnijih detalja, pa su tako profesorima, budućim stanovnicima na raspolaganju bile dve mogućnosti – da odaberu jedan od dva tipa kuća po projektu Svetozara Jovanovića, Živka Tucakovića i Petra Krstića, ili da angažuju arhitektu koji će im isprojektovati kuću prema sličnim principima po kojima su projektovane tipske kuće.

Profesori su mogli da odaberu jedan od dva tipa kuća ili da angažuju arhitektu koji će im isprojektovati kuću prema sličnim principima.

Tipske kuće, koje su i danas očuvane u gotovo nepromenjenom stanju, bile su dostupne u dva tipa – prizemne i spratne kuće. Prostorna organizacija oba tipa sastojala se od soba orijentisanih prema ulici, i kuhinja, kupatila i servisnih prostorija orijentisanih prema dvorištu. U slučaju spratnih kuća, sobe su se formirale i na spratu kom se pristupa stepeništem sa dvorišne strane objekta.

Pored tipskih kuća, u arhitektonskom oblikovanju Profesorske kolonije učestvovali su i Milan Zloković, Dragiša Brašovan, Branislav Kojić i Milutin Borisavljević, koji su projektovali individualne vile na zahtev pojedinih profesora, i ove kuće se po svojoj organizaciji ne razlikuju mnogo od tipskih kuća, ali u oblikovanju se jasno mogu prepoznati kao objekti moderne u Beogradu.

U posleratnoj fazi, oko naselja su podignuti i Radnički paviljoni, po projektu arhitekte Branka Maksimovića, koji se po svom obliku mogu posmatrati i kao svojevrsne zidine koje utvrđuju realizovanu utopiju porodičnih kuća.

Šta za grad znači zaštita ove celine?

Iako u savremenoj planerskoj praksi u Beogradu zadržavanje porodičnog stanovanja u centru grada nije česta pojava, zaštitom ove kulturno-istorijske celine može se zaključiti da kulturno nasleđe i „genius loci” grada, makar u ovom slučaju, imaju prioritet nad profitom. Zbog zaštite Profesorske kolonije, zasigurno je da ova lokacija neće dobijati nove stambene objekte više spratnosti namenjene kolektivnom stanovanju, kao i da će se njen izgled i karakter održavati i u budućnosti.

Ovaj potez Zavoda za zaštitu spomenika kulture može se prepoznati kao veoma pozitivan, i kao suprotstavljanje „investitorskom urbanizmu” koji nagriza sve više starih delova gradskog tkiva Beograda. Ipak, ovakvih celina ima još u gradu, i možemo se nadati da je ovo samo prvi korak u zaštiti poteza i celina gradskih vila i porodičnih kuća, koje čuvaju duh starog Beograda.

Kad ste već ovde…

• Kako projektovati i odabrati dobru lokaciju za stanovanje uz pomoć urbanističkih pokazatelja