Od sata do sata na Trgu republike u Beogradu
Sam sat, sa svojim dizajnom, od postolja do lica brojčanika, deluje skladno u odnosu na svoje okruženje, ali već sada se nazire jedna moguća mana.
Nedavno je gradonačelnik Beograda najavio izgradnju kružnog toka na Trgu Republike i postavljanje uličnog časovnika u njegovo središte. Zanimljivo rešenje, koje bi valjalo analizirati, ali i prisetiti se na neke starije satove, koji su postojali ili još uvek postoje na glavnom beogradskom trgu.
Satovi na javnim zgradama
U jednom od ranijih tekstova Kako je navijen Balkan, bilo je reči o satovima na posebnim sahat-kulama, koje su građene širom Balkana. Gradili su ih Osmanlije, Mlečani, Habzburzi, a kasniji su zidani od strane domaćih vladara. Ovi potonji su se isprva nalazili isključivo na glavnim, sabornim crkvama u gotovo svakoj varoši.
Vremenom, kako su se gradovi razvijali i širili, u njima su podizani i drugi javni objekti, sa prepoznatljivom arhitektonskom strukturom, a neki od njih su dobijali i satove na svojim fasadama.
Srodni članci na portalu Gradnja:
Fasada Palate Reunion osmišljena je u formi svedenog ar dekoa, sa prepoznatljivom dekoracijom i naravno – satom na pročelju, iznad glavnog ulaza.
Prve satove imale su gradske kuće ili okružna načelstva, zgrade većih banaka i zgrade berzi. U suštini, svaki objekat čija funkcija je zahtevala, a prostorna pozicija omogućavala, dobijao je sat. Trg Republike, ranije Pozorišni trg, uobličavan je pre i posle Drugog svetskog rata. Dijagonalno od zgrade Uprave fondova (tada već Državna hipotekarna banka, posle Rata Narodni muzej), 1931. godine, po projektima arhitekte Ivana Belića, biva izgrađena Palata „Reuniona“.
Valorizovanje ovih objekata i njihovu naučnu analizu izvršili su istoričari umetnosti prof. Dr Aleksandar Kadijević i Dr Milan Prosen u nekoliko svojih naučnih radova i monografija. Ova zgrada je prva dala oblik Pozorišnom trgu, ali i uticala na izgradnju okolnih posleratnih zgrada arhitekata Ive Kurtovića i Ratomira Bogojevića.
Njena fasada osmišljena je u formi svedenog ar dekoa, sa prepoznatljivom dekoracijom i naravno – satom na pročelju, iznad glavnog ulaza. Njenu namenu (poslovanje, stanovanje, ugostiteljstvo itd.), ali i poziciju na tada jednom od glavnih trgova, odlično je prepoznao arhitekta Belić i podario joj poveći sat, koji su prolaznici sa svih krajeva trga mogli da vide.
Sat u prostoru
Preko šest decenija je sat na ulazu u Palatu „Reuniona“ bio jedini na Trgu Republike. To se promenilo 1999. godine kada kompanija Delta Holding finansira projektovanje i izgradnju „Milenijumskog sata“ nedaleko od palate.
Autor ove konstruktivističke strukture je arhitekta Ksenija Bulatović, a sam hi-tech dizajn najavio je ulazak u novi milenijum, otkucavši ponoć u tada novoj 2000. godini. Zanimljiva struktura svoj uzor našla je u Nebeskim kulama El Lisickog, ali i Tatljinovom Spomeniku Trećoj internacionali, koja je i sama bila neka vrsta kalendara-sata.
Milenijunski sat bio je postavljen na najužem prilazu Trgu Republike iz Knez Mihajlove ulice. Sada se nalazi na platou kod Arene.
Ovo smelo, kreativno rešenje, nije se odmah svima dopalo. Najpre je prozvan „Delta sat“ zbog svojeg poručioca, što i nije tako loše uzimajući u obzir činjenicu da se mali broj savremenih privatnih kompanija bavio doniranjem/izgradnjom nekog spomenika ili kojeg drugog urbanog repera.
Zatim je ljudima smetao materijal od kojeg je izveden, jer je previše odskakao od svog okruženja, ali i sama pozicija, jer je bio postavljen na najužem prilazu Trgu Republike iz Knez Mihajlove ulice, pa je pomalo i bio smetnja pešacima u prolazu. Međutim, Beograđani su se vremenom navikli na njega, ali je nakon rekonstrukcije Trga Republike i on morao da bude uklonjen. Mehanizam je servisiran, a sat prebačen na plato kod Arene na Novom Beogradu.
Novi sat na kružnom toku
Kada se analizira novi projekat kružnog toka i uličnog sata na njegovom središtu, mogu se pronaći prednosti i manjkavosti samog rešenja. Za početak, potpuno povezivanje svih ulica na toj raskrsnici je velika prednost, jer su vozači koji dolaze iz pravca Narodnog pozorišta mogli da nastave samo u pravcu Terazija, jer je pravac prema Domu omladine bio rezervisan isključivo za javni gradski prevoz.
Naravno, svi mi koji smo vozači nastavili bi pravo, svesno kršeći saobraćajne propise, kako ne bismo kružili unaokolo zbog 20 metara ulice kojom je zabranjeno kretanje privatnim vozilima. Primećuje se ponovo kaldrma, koja je tu da verovatno uspori vozače, ali kada se nekome pomene kaldrma na Trgu Republike, asocijacije na okretanje kocki i ponovno popločavanje ulice, zaista bude neprijatna osećanja.
Potpuno povezivanje svih ulica na raskrsnici je velika prednost, ali nisko postolje sata je isuviše nisko, pa se može dogoditi da neki nepažljivi vozač udari.
Što se tiče dizajna samog sata, deluje kao da je neko savetovao gradske vlasti da se ugledaju na neki od uličnih satova koji su bili postavljeni pre i nakon izgradnje Palate Albanije. Oba su imala tri kružna „lica“, ali je stariji bio postavljen tik uz kafanu „Albaniju“ i imao je rimske cifre, dok je noviji bio postavljen na prostoru terazijskog pešačkog ostrva i imao je arapske cifre.
Iako deluje da dizajn sledi svoje terazijske prethodnike, ispostavilo se da je to tipski ulični sat koji se može poručiti preko sajta Alibaba, po ceni koja je deset puta niža od one koju je grad najavio. Verovatno su u troškove instalacije sata uračunati i građevinski radovi na izradi kružnog toka, ali razlika u ceni sigurno ne može biti toliko velika.
Moguća mana
Sam sat, sa svojim dizajnom, od postolja do lica brojčanika, deluje skladno u odnosu na svoje okruženje, ali već sada se nazire jedna moguća mana. Naime, postolje samog sata je isuviše nisko, tj. malo odignuto/udaljeno od nivoa ulice, pa se može dogoditi da neki nepažljivi vozač, pri većoj brzini i nepažnji, udari ili potkači sat, što se inače događa sa instalacijama na nekoliko kružnih tokova u Beogradu i drugim srpskim gradovima.
Kako god delovalo na vizuelizacijama, videćemo kako će se funkcionalnost kružnog toka i estetika uličnog sata, pokazati uživo.
