Novosadski arhitektonski korzo: Grad Balaševića, Antića… i Lazara Kuzmanova

Arhitekta Kuzmanov važi za jednog od retkih savremenih srpskih i novosadskih arhitekata koji sme da stane ispred svojih objekata.

Nakon arhitektonskih izleta u Kragujevcu (2018), Pančevu (2019), Subotici (2021), Šapcu (2022), Valjevu (2023) i obilaska spomenika Narodnooslobodilačke borbe širom Srbije (Kragujevac, Štulac, Kruševac, Niš, Leskovac i Vlasotince, 2023), ove godine je, u organizaciji Beogradske internacionalne nedelje arhitekture (BINA), došao na red Novi Sad, srpska Atina i prestonica Autonomne Pokrajine Vojvodine.

Beograd i Novi Sad su izgradnjom brze pruge postali dosta bliži nego što je to bio slučaj proteklih decenija. Ta prednost doprinela je kvalitetnom povezivanju dva najveća grada Srbije, a samim tim i ostvarivanju prisnijeg odnosa dveju najvećih arhitektonskih scena.

Drugim rečima, Novi Sad je nekada bio provincija i palanka, a sada je predgrađe Beograda, kako je lucidno zaključio arhitekta Lazar Laza Kuzmanov, ovogodišnji domaćin BINA izleta i vodič novosadskog arhitektonskog korzoa.

Pročitajte još na Gradnja.rs:

• Mali vodič kroz arhitekturu Novog Sada iz objektiva jednog Beograđanina

Arhitekta Kuzmanov važi za jednog od retkih savremenih srpskih i novosadskih arhitekata koji sme da stane ispred svojih objekata.

Kuzmanovljev zaključak, na prvi pogled dosta oštar i strog, bio je podstaknut više ličnim svedočanstvom procesa višedecenijske deregulacije grada, ponekad čak i protivno njegovim prirodnim potrebama i razmerama.

Međutim, mora se ipak reći da se, i pored prisutnih negativnih i defektnih pojava u prostoru, baš u tim “beogradskim predgrađima” javljaju vanredna, kvalitetna i nadahnuta savremena arhitektonska ostvarenja lokalnih autora, svojevrsnih diskretnih heroja na braniku integriteta arhitekte kao pojedinca i digniteta arhitektonske struke kao zajednice.

Arhitekta Kuzmanov važi za jednog od retkih savremenih srpskih i novosadskih arhitekata koji sme da stane ispred svojih objekata. Novosadski i vojvođanski kozer, sasvim u skladu sa duhom stihova jednog duhovitog Đorđa Balaševića, boemskog Miroslava Mike Antića i romantičnog Laze Kostića, usmeravao je goste iz Beograda neuobičajenim korzoom svojih skorašnjih ostvarenja.

Ova svojevrsna monohromatska kubistika dobila je potpuno opravdanu i zasluženu afirmaciju u stručnim kritikama u analognim i digitalnim medijima.

Umesto suvoparnih i uskostručnih arhitektonskih priča, koje ljudima iz profanog sveta ponekad deluju dosadne i nerazumljive, Kuzmanov je brojnim i bogatim anegdotama pokušavao da približi složenu temu nastanka svojih kuća, tačnije njihovog backgrounda, svega onoga što stoji iza mukotrpnog višegodišnjeg procesa od ideje na papiru do realizacije u prostoru.

Za mesto početka korzoa bila je simbolično izabrana stambeno-poslovna zgrada u Bulevaru oslobođenja br. 97 (2019–2021), pažljivo udenuta između postmodernističkog ugaonog “Daltona” (arh. Radoje Cvetkov, 2003), s jedne, i kafe-bašte, s druge strane.

Ova svojevrsna monohromatska kubistika, rađena u koautorstvu sa Marinom Pejić i Aleksandrom Davidovićem, dobila je potpuno opravdanu i zasluženu afirmaciju u stručnim kritikama u analognim i digitalnim medijima. Njenu vrednost su potvrdile takođe brojne nagrade i priznanja.

Istinska i iskrena težnja ka slobodi autorskog izraza

Ikonično fasadno pročelje, sa jedinstvenom primenom trodimenzionalnog modula terase u srpskoj arhitekturi, postalo je tako prepoznatljiv znak ovog novosadskog bulevara između putničke železničke stanice na jednoj i obronaka Fruške gore na drugoj strani.

Međutim, široj i stručnoj javnosti manje je poznato da je ona bila rezultat jedne istinske i iskrene Kuzmanovljeve težnje ka slobodi autorskog izraza u večitoj borbi sa željama i mogućnostima naručioca.

Tako je nova stambeno-poslovna zgrada postala nanovo simbol izvojevane slobode na novosadskom Bulevaru oslobođenja, na bulevaru koji slavi upravo izvojevanu slobodu srpskog i vojvođanskog grada nakon Drugog svetskog rata.

U osvajanju te slobode, uz nesebičnu pomoć Kuzmanova, prvenstveno u cilju da svoju ideju sprovede u delo, pomogla su, kako sam ističe, i tri majstora iz unutrašnjosti Vojvodine.

Oni su, kako naglašava Kuzmanov, po uspešnoj izvedbi ikoničnog fasadnog pročelja postali poznati u Novom Sadu i široj okolini, a valjalo bi dodati da su se uvrstili i u listu diskretnih heroja u jednoj plemenitoj borbi za kvalitetnu, prepoznatljivu i autorsku arhitekturu.

Zgrada se nije zadržala u striktnim i strogim granicama predviđenog perimetra parcele, već se suptilno prelivala na parterno uređenje kolskog i pešačkog raskršća.

Cik-cak putanjom, zapravo putem starih i novih trasiranih regulacija novosadskih ulica, svojevrsnim prepletom nekadašnjih uskih sokaka i sadašnjih širokih bulevara in situ, korzo je došao do sledeće adrese i objekta: stambeno-poslovne zgrade u Železničkoj ulici br. 25 (2017).

Na mestu gde je nekada tutnjao tramvaj prema staroj železničkoj stanici (Limanska pijaca na Bulevaru cara Lazara) i gde se pojavio prvi viseći semafor u gradu prema predanjima starih starosedelaca, Kuzmanov, u koautorstvu sa Marinom Pejić i Miljanom Cvijetićem, podiže nesvakidašnji ugaoni objekat višeporodičnog stanovanja.

Novom ugaonom interpolacijom promišljene voluminoznosti, bogate koloritnosti i likovnosti, te pitoreskne pojavnosti ostvarena je nova estetska i prostorna vrednost na uglu ulica starog jezgra grada.

Ona se nije zadržala u striktnim i strogim granicama predviđenog perimetra građevinske parcele, kako to obično biva kod nas, već se suptilno prelivala na parterno uređenje kolskog i pešačkog raskršća. Takav ambijent davao je neuobičajenu i neočekivanu sliku ugla amsterdamskih ulica u novosadskoj sredini.

Svojevrsni tetrisni fasadni plan uklopio se svojom savremenošću u parni ulični niz ranijih pročišćenih modernističkih fasadnih pročelja.

Ponovnom cik-cak putanjom korzo se nastavio Ulicom Vase Stajića, značajnom novosadskom izložbenom postavkom impozantnih međuratnih velelepnih vila, domova prvo banovinskih činovnika, a potom i pokrajinskih rukovodilaca.

Na parnoj strani ulice, između dva susedna objekta u strogo uspostavljenom stroju horizontalne ulične regulacije, pojavljuje se smiren, jednostavan i sveden monohromatizam višeporodičnog stambenog objekta (2011–2014), realizovan u koautorstvu sa Miljanom Cvijetićem.

Svojevrsni tetrisni fasadni plan, slobodno sastavljen od belih i crnih limenih izduženih pravougaonih površina, s jedne, te strateški ostavljenih otvora za lođe i francuske prozore, s druge strane, uklopio se svojom savremenošću u parni ulični niz ranijih pročišćenih modernističkih fasadnih pročelja.

Dvovodni krov glavnog korpusa objekta, mimikričan iz pešačke perspektive i iz vizure Ulice Vase Stajića, vešto je sakriven staklenom nadstrehom. Ovaj neuobičajeni koloritni i teksturalni gest čiste monohromatske slike uličnog fasadnog pročelja uočljiv je tek iz visine, kao na primer iz susedne, tek rekonstruisane i renovirane kule nekadašnjeg Radničkog univerziteta.

Novo ruho Radničkog univerziteta

Poslednja tačka korzoa bila je kula nekadašnjeg Radničkog univerziteta, a sadašnjeg giganta Vega IT (2020–2024). Na novoizgrađenom platzu bilo je reči o staroj kuli, izvedenoj tokom šezdesetih godina prošlog veka prema nacrtima arhitekata Vojislava Midića i Milana Đokića, i požaru koji ju je zadesio 6. aprila 2000. godine.

Četvrt veka kasnije, u potpuno novom ruhu i u skladu sa najvišim stepenom protivpožarne zaštite, postala je stari-novi simbol i reper grada, kao svojevrsni novosadski usud i ponikli Feniks iz pepela.

U prostranom, velikom i višeetažnom prizemnom holu nove poslovne kule dominirao je neuobičajen spoj vidljive iskrene prirode i estetike armiranobetonskih stubova, zidova i međuspratne konstrukcije s jedne, te koloritnog bogatstva umetnutih elemenata enterijera i opreme s druge strane.

Fasadni elementi susednog objekta u novoj konstelaciji postaju sastavni deo savremenog vokabulara enterijerske prizemne partije nove poslovne kule.

Među svim detaljima posebnu pažnju privlači mala ambijentalna sekvenca, koja nije mogla da promakne oku iskusnog posmatrača i pronicljivog tumača arhitekture.

Ona se s punim pravom može označiti kao pravi primer ovaploćenja termina “sinkopa” arhitekte Alekseja Brkića, našeg uglednog i renomiranog teoretičara arhitekture, u stvarnom i konkretnom praksisu, zatim kao vešto nadgrađeni modus lekorbizijanskog načina brisanja granice između spoljašnjeg i unutrašnjeg prostora, i na kraju kao iskrena potreba za poštovanjem prema autorima susednog objekta, inače ostvarenja arhitektonskog bračnog para Milenije i Darka Marušića, čiji fasadni elementi u novoj konstelaciji postaju sastavni deo savremenog vokabulara enterijerske prizemne partije nove poslovne kule.

Na rubovima velike površine krovne terase suptilno se pojavljuje šlajfna dekorativnog kamena, kao jasna granica pred staklenom ogradom.

Kao i na ranijim BINA šetnjama, poput obilaska Bloka 21 (2016) i poslovne kule Zapadne kapije Beograda (2017) na Novom Beogradu, krovna terasa sa panoramskim pogledom prema gradu, Petrovaradinskoj tvrđavi, svojevrsnom novosadskom Akropolisu, i Fruškoj gori bila je nesumnjivo glavna impresija kod svih učesnika ovogodišnjeg BINA izleta u Novom Sadu.

Na rubovima velike površine krovne terase, sastavljene iz čistog geometrijskog rastera kvadratnih belih ploča, suptilno se pojavljuje šlajfna dekorativnog kamena, kao jasna granica pred staklenom ogradom, dodatno ojačanom crnim čeličnim vertikalnim i horizontalnim profilima iz bezbednosnih razloga.

Zadao je nimalo lak zadatak drugim kolegama da svojom pojavom stanu ispred svojih ostvarenja i da savremeno arhitektonsko stvaralaštvo učine pristupačnijim i razumljivijim širim masama.

Na jednakim rastojanjima bele šlajfne primetne su male “kvadratne kape”, kao svojevrsna gazišta za posmatrače sa novosadskog Feniksa na grad i širu okolinu. Pored svoje osnovne namene, crna horizontala ograde većom visinom obezbeđuje i adekvatan naslon za ruke, kao ništa manje važan detalj u složenom i zahtevnom procesu oblikovanja krovne terase, idealnog mesta za kontemplaciju i uživanje u pogledu na stari grad, tvrđavu i zelenilo obližnje planine.

Svojim nesvakidašnjim i neuobičajenim korzoom savremenih novosadskih ostvarenja, arhitekta Kuzmanov je zadao nimalo lak zadatak drugim koleginicama i kolegama – da svojom pojavom stanu ispred svojih ostvarenja (ne samo potpisom i pečatom u projektnoj dokumentaciji), da svoje višegodišnje napore britkim rečnikom podele sa profanim svetom (koji je i te kako zainteresovan), da savremeno arhitektonsko stvaralaštvo učine pristupačnijim i razumljivijim širim masama i da društvenim aktivizmom i angažmanom neprestano podižu svest o kvalitetno projektovanom i izvedenom arhitektonskom prostoru.