Kad se arhitekta zamonaši: Projekat novog hrama Sv. Nikole u Novoj Gradiški
Neposredno pred svoj odlazak u manastir Ksenija Bulatović izradila je idejno rešenje hrama, dok danas – zamonašena pod duhovnim imenom Sara – pomno prati tok njegove izgradnje.
Vest da se negde u Srbiji ili regionu zida novi pravoslavni hram i nije toliko važna, pa većina medija i ne prenosi ovakve događaje. Kada je u pitanju izgradnja crkve, na mestu nekoliko puta rušenih ranijih pravoslavnih hramova, onda vest dobija na značaju, jer se primećuje iskrena želja crkve i vernika da ne odustanu od svojih vekovnih ognjišta.
Međutim, kada se na sve to doda informacija da se hram gradi po projektu arhitekte, tačnije koleginice arhitekte, koja je u nekom trenutku odlučila da se zamonaši i svoj dalji život posveti Bogu, onda je to vest koja mora biti objavljena.
Pročitajte još na Gradnja.rs:
Istorija Nove Gradiške, građenih i rušenih pravoslavnih hramova
Nova Gradiška osnovana je 1748. godine kao naselje Vojne krajine. Isprva ju je činilo mešovito stanovništvo, pretežno pravoslavne veroispovesti (od prvih 50 porodica, 40 je bilo pravoslavno), pre svega porodice vojnika graničara. Tada su izgrađene i prve crkve – pravoslavna posvećena Sv. Trojici iz 1738. i katolička posvećena Sv. Tereziji iz 1754. godine.
Pravoslavna crkva je obnavljana 1824. i 1885. godine, ali je srušena od strane ustaša 1941. godine. Novi hram izgrađen je 1982. godine, ali je ponovo srušen 1992. godine, nakon čega su njegovi ostaci popločani i pretvoreni u parkovsku celinu.
Crkva Sv. Nikole doživela je obnovu 1866. godine, ali je srušena najpre 1942, zatim ponovo obnovljena 1962, ali još jednom srušena 1992. godine.
Međutim, o prisustvu pravoslavnog stanovništva, srpske nacionalnosti, govori nam još jedna crkva, posvećena Prenosu moštiju Sv. Nikole u blizini pravoslavnog groblja, koja je izgrađena 1818. godine. Takođe je doživela obnovu 1866. godine, ali je srušena najpre 1942, zatim ponovo obnovljena 1962, ali još jednom srušena 1992. godine.
Inicijativa za podizanje nove crkve i prvi idejni projekat nastaju 2018, dok 2020. godine već bivaju osveštani temelji crkve, koja je započela da se zida po navedenim projektima. Inicijator izgradnje novog hrama posvećenog Sv. Nikoli bio je episkop pakračko-slavonski Jovan Ćulibrk, a autor idejnog rešenja bila je arhitekta Ksenija Bulatović, neposredno pred svoj odlazak u manastir Jasenovac.
Arhitekta u manastiru
Arhitekta Ksenija Bulatović, autorka nekoliko desetina administrativnih, poslovnih i stambenih objekata u Srbiji, Crnoj Gori i Bosni i Hercegovini, nakon više nego plodonosne karijere, odlučuje da svoj dalji život posveti Bogu. 2018. godine odlučuje se za odlazak u manastir Jasenovac, gde bi najpre živela kao iskušenica, a zatim i punopravno pristupila monaškom sestrinstvu.
Upravo tada, na 200-godišnjicu od izgradnje prvog hrama posvećenog Sv. Nikoli (neko će reći da ništa nije slučajno), arhitekta Bulatović projektuje idejno rešenje za novu crkvu na groblju u Novoj Gradiški.
Nakon odlaska u manastir, ona prestaje sa svojim projektantskim aktivnostima, ali nastavlja da prati izgradnju svog prvog pravoslavnog hrama. Odlučila je da to bude građevina, koja po svojoj arhitekturi nema stilskih paralela sa prethodnim hramovima, ali da se po svojoj arhitekturi ugleda na neka starija sakralna rešenja.
Valjkasta forma naosa uzeta je kao omaž crkvi Sv. Vasilija Ostroškog na Bežanijskoj Kosi u Beogradu, čiji je autor arhitekta Mihajlo Mitrović.
Crkva je u osnovi zamišljena kao građevina centralnog tipa, sa naglašenom šemom trikonhosa. Trikonhalne i tetrakonhalne sakralne građevine centralnog tipa bile su česte u poznoantičkom i ranovizantijskom periodu, ali ih ubrzo smenjuju građevine podužne bazilikalne ili osnove upisanog krsta, koje su mogle da prime veći broj vernika.
Međutim, više katolikona poznatih svetogorskih manastira, kao što su Lavra, Iviron, Vatoped i naravno Hilandar, još pre 13. veka, bivaju izgrađeni u kombinaciji upisanog krsta i trikonhosa, što se kasnije prenosi i na najznačajnije hramove moravske arhitekture.
Kako sama autorka ističe, valjkasta forma naosa uzeta je kao omaž crkvi Sv. Vasilija Ostroškog na Bežanijskoj Kosi u Beogradu, čiji je autor arhitekta Mihajlo Mitrović. Međutim, arhitekta Mitrović projektuje nešto manju kupolu, koja se gubi u masivnom telu crkve, dok je kod arhitekte Bulatović ona nešto veća i njen tambur se skladno stepenasto izdiže iznad naosa.
Ulaz u hram je zasveden piramidalnim tremom, koji nose valjkasti stubovi, a čiji oblik podseća na ciborijume ranih hrišćanskih crkava.
Kupola je zamišljena kao kupasta forma, čime je naglašena vertikalnost u sveukupnom doživljaju hrama. Ulaz u hram je zasveden piramidalnim tremom, koji nose valjkasti stubovi, a čiji oblik podseća na ciborijume ranih hrišćanskih crkava.
Prozorski otvori su monofore na konhama i okulusi pri vrhu naosa, a na tamburu su pravougaoni, stepenasto uvučeni. Sva druga dekoracija je krajnje svedena i dominantna je tekstura u fasadnoj opeci.
Primetan uticaj Predraga Ristića
Kada se pogledaju projektni crteži i način projektovanja (dimenzionisanje, odnosi) primećuje se direktan uticaj arhitekte Predraga Ristića, koji je u poslednjim godinama života bio Ksenijin mentor na polju sakralne arhitekture.
U periodu od 2022. do 2024. godine, pojavili su se i prvi obrisi zidova rotonde Sv. Nikole, dok je tokom leta 2024. završen iskušenički period Ksenije Bulatović i ona je zamonašena pod duhovnim imenom Sara. Iako uveliko posvećena Bogu i manastirskom životu, sestra Sara i dalje prati tok izgradnje hrama, pa sa nestrpljenjem iščekujemo vest o njegovom dovršetku.
