Narodno pozorište u Beogradu – zgrada oko koje se stvara istorija
Demonstracije, revolucije, loši i dobri političari, predstavnici kulturnog miljea i mnogi drugi, bili su na zgradi ili okolnom trgu u proteklih 150 godina. Međutim, i njena arhitektura se menjala tokom vremena.
Danas se navršava 150 godina od osnivanja jedne od naših najznačajnijih institucija kulture – Narodnog pozorišta. Godinu dana po njegovom osnivanju, pozorište je useljeno u tek završenu zgradu na današnjem Trgu republike. Iako je ovo institucija koja je najzaslužnija za promociju i razvoj opere, baleta i drame na teritoriji Beograda i Srbije, ona je zanimljiva ne samo zbog uloge u mnogim istorijskim događajima već i zbog njene prepoznatljive arhitekture.
Priča o zgradi započinje deceniju i po pre osnivanja pozorišta, kada se uz zalaganja i donacije Odbora ljubitelja narodne prosvete i Pozorišnog odbora postepeno prikupljaju sredstva za kupovinu najpre placa, a zatim i izgradnju pozorišne zgrade. Knez Aleksandar Karađorđević je priložio 1.000, a kapetan Miša Anastasijević 500 dukata, dok je Vlada Kneževine Srbije kupila plac na sadašnjem Zelenom vencu za 2.000 dukata.
Iako je projekat i izgradnja zgrade na Zelenom vencu započeta 1852. godine prema planovima italijanskog arhitekte Josifa Kasana, od dalje gradnje se odustalo zbog močvarnog terena i podzemnih voda. Nakon 1867. godine i izrade prvog urbanističkog projekta beogradske varoši u šancu od strane arhitekte Emilijana Josimovića, stvoreni su uslovi za prostorno preoblikovanje grada, a samim tim i prostora na mestu nekadašnje Stambol-kapije. Inicijativu za gradnju pokreće knez Mihailo Obrenović, a zgrada biva dovršena 1869. godine po projektima arhitekte Aleksandra Bugarskog.
Od useljenja, do današnjih dana, zgrada je nekoliko puta uspešno dograđivana, po projektima mnogih beogradskih arhitekata.
Od tada, do današnjih dana, zgrada je nekoliko puta uspešno dograđivana, po projektima mnogih beogradskih arhitekata. Najznačajnije intervencije su izvršene u periodu 1912-1922, po idejama arhitekte Josifa Bukavca i u periodu 1986-1989 godine po projektima arhitekata Slobodana Drinjakovića i Ljubomira Zdravkovića. Prvu intervenciju su prekinuli dva Balkanska i jedan Svetski rat, ali i je ona nakon jedne decenije privedena kraju i dala prepoznatljivu sliku pročelja zgrade, kakvu i danas poznajemo.
Po ideji arhitekte, ulazna partija koja je izvedena u pročišćenom klasičnom maniru, flankirana je sa dve stepenišne kule izvedene s neobaroknom dekoracijom. Tom prilikom je i preuređen enterijer po nacrtima ruskog slikara Stjepana Fjodoroviča Kolesnikova. U drugom periodu dograđen je zastakljeni tehnički aneks, a izvršena je potpuna rekonstrukcija enterijera po projektima arhitekte Milana Pališaškog. Tom prilikom je ulazni hol dobio i prepoznatljivu bistu kneza Mihaila Obrenovića, koja je delo autora i njegove konjičke statue, vajara Enrika Pacija.
Pozorišni buntovi
Osim što je svojim scenskim aktivnostima ispunjavala život Beograđana, a svojom arhitekturom krasila Pozorišni trg (Trg Republike), zgrada Narodnog pozorišta bila je svedok mnogih velikih istorijskih događaja. Aktuelni glumački bunt i njihovo nezadovoljstvo radom poslednjeg upravnika samo je kontinuitet buntova, revolucionarnih zamaha i protesnih pokliča koji su uzvikivani s terase Narodnog pozorišta.
Jedan od poznatijih govora odigrao se 1906. godine na sprovodu pisca Stevana Sremca, kada se sa terase pozorišta okupljenim građanima obratio Branislav Nušić. Nakon Aneksione krize, koja nastaje 1908. godine, kada Austrougarska monarhija zvanično pripaja teritoriju Bosne i Hercegovine, dolazi do velikih demonstracija u Beogradu. Tih dana su demonstranti, zajedno za prestolonalsednikom Đorđem Karađorđevićem uzvikivali ratne pokliče i zapalili dve austrougarske zastave.
Zgrada Narodnog pozorišta bila je svedok mnogih velikih istorijskih događaja.
Međuratni period nije bio ništa mirniji, pa su demonstracije i govori na Pozorišnom trgu, tj. pozorišnoj teresi bile veoma česte. Jedna od njih, doduše u korist vladajućeg režima, održana je 1937. godine, kada je pred oko 30.000 ljudi govorio predsednik vlade Milan Stojadinović. Jedno od najmasovnijih okupljanja građana na tada već Trgu Republike odigralo se 1945. godine, pred sam kraj Drugog svetskog rata, kada je ispred oko 250.000 ljudi, sa pozorišne terase govor održao Josip Broz Tito. Stanovništvo se bodrilo i pozivalo da na sve načine podrži završne ratne operacije protiv okupatora, kada je u cilju dodvoravanja Beograđanima, izveden defile vojske Narodne armije, koju je prvi i poslednji put za vreme Titove vlasti, na javnom mestu pratila muzika Marša na Drinu. Na stotine hiljada građana izašlo je i 9. marta 1991. godine da podrži demonstracije predvođene Vukom Draškovićem, koji je nastavio tradiciju i okupljenima se obratio sa balkona Narodnog pozorišta.
Urbani reper kao istorijska pozornica
Demonstracije, revolucije, loši i dobri političari, predstavnici kulturnog miljea i mnogi drugi, bili su na zgradi ili okolnom trgu svih ovih decenija. Vrlo je verovatno da su sva ta okupljanja privlačila i ljude koji možda nikada nisu ni zakoračili unutar zgrade Narodnog pozorišta, ali u tome možda i jeste značaj ove institucije, koja je kao urbani reper postala nosilac dešavanja mnogi šire istorijske pozornice.
Kad ste već ovde…
