Krekovani programi za arhitekte i građevince: Kad crtanje postane kažnjivo po zakonu

Korisnici ne bi trebalo da imaju dilemu oko kupovine legalnog softvera jer se, kolike god kazne bile, kalkulacija u vezi ovog pitanja gotovo nikad ne isplati.

Upotreba piratskih softvera rasprostranjena je u skoro svim delatnostima. Da li zbog smanjenja troškova poslovanja ili zbog principa „ma neće mene“, stiče se utisak da korisnici softvera lako zanemaruju činjenicu o kažnjivosti ovakvog ponašanja.

S tim u vezi, ovaj tekst će se baviti temom ugovora o korišćenju računarskih programa, pojedinim delovima ugovora na koje treba obratiti naročitu pažnju, način vršenja inspekcijskog nadzora, kao i iznose kazni za eventualna kršenja propisa iz ove oblasti.

Pročitajte još na Gradnja.rs:

• Reč pravnika: Šta sve treba da znate o autorskom pravu u arhitekturi
• Softver koji je promenio arhitekturu: AutoCAD ove godine slavi 40. rođendan

Računarski kod kao književno delo

Programeri i softverski inženjeri pisanjem koda kreiraju programe i aplikacije koje se koriste u raznim oblastima. Upotreba softverskih rešenja nije zaobišla ni arhitektonsku delatnost.

Računarski program predstavlja jednu vrstu autorskog dela. Pisanjem koda koji je sastavni deo računarskog programa, programeri postaju autori navedenog programa koji, na osnovu samog zakona, uživa autorsko pravnu zaštitu. Zanimljivo je istaći da, u međunarodnom pravu, računarski kod ima prirodu književnog dela.

Kreiranjem softvera, autor stiče određena imovinska prava. Imovinska prava, između ostalog, omogućavaju autoru da svoje delo umnožava i/ili daje u zakup trećim licima, odnosno korisnicima.

Vrste ugovora o korišćenju računarskog programa

Prenos autorskog prava na korisnika se vrši u obliku ugovora o ustupanju prava na korišćenje računarskog programa – u široj javnosti poznatiji kao „licenca“.

Međutim, u praksi je češći slučaj da korisnik, prilikom kupovine određenog softvera, ima obavezu da prihvati „uslove korišćenja“ (Terms of use).

Ugovor o korišćenju računarskog programa predstavlja ugovore po pristupu – vrstu ugovora oko čijih odredbi nije moguće pregovarati.

Takođe, autori softvera određuju i „posebne uslove“ (Special Terms), koji propisuju uslove za korišćenje pojedinih softverskih paketa koji pružaju različite mogućnosti upotrebe računarskog programa.

Nosilac autorskog prava na računarskom programu određuje uslove korišćenja navedenog programa, u kojima se najčešće navode prava i obaveze autora/ustupioca i korisnika, način plaćanja, vremensko i teritorijalno važenje licence.

Prihvatanjem uslova korišćenja, zaključuje se ugovor o korišćenju računarskog programa. Ovakav ugovor predstavlja ugovore po pristupu, tačnije vrstu ugovora oko čijih odredbi nije moguće pregovarati.

Mogućnost pregovora o pojedinostima ugovora

S druge strane, postoje kompanije koje svoja softverska rešenja ustupaju bez obavezivanja na uslove korišćenja, već ostavljaju mogućnost pregovora o pojedinostima ugovora o upotrebi računarskog programa.

Ovakve ugovore treba razlikovati od ugovora o prenosu tehnologije. Naime, ugovorom o prenosu tehnologije obavezuje se davalac licence da sticaocu licence ustupi, u celini ili delimično, pravo iskorišćavanja pronalaska, tehničkog znanja i iskustva, žiga, uzorka ili modela, a sticalac licence se obavezuje da mu za to plati određenu naknadu.

Shodno navedenom, ugovorom o prenosu tehnologije se ustupaju sva prava industrijske svojine, znanje i iskustvo. Sa druge strane, ugovorom o upotrebi računarskog programa prenosi se autorsko pravo.

Pravo korišćenja računarskog programa ustupa se zaključenjem pisanog ugovora. U praksi je najčešće slučaj da se ugovorom ustupaju samo određena imovinska prava. Takođe, ustupanje imovinskih prava je uglavnom neisključivo.

Ako u ugovoru nije naznačeno da se radi o isključivom ili neisključivom ustupanju, smatra se da se radi o neisključivom ustupanju imovinskih prava.

Neisključivost podrazumeva da korisnik računarskog programa nije ovlašćen da zabrani drugome da iskorišćava računarski program, niti je ovlašćen da ustupa drugome svoje pravo.

Ako u ugovoru nije naznačeno da se radi o isključivom ili neisključivom ustupanju smatra se da se radi o neisključivom ustupanju imovinskih prava.

Autorski ugovor sadrži: imena ugovornih strana, naslov, odnosno identifikaciju softverskog programa, prava koja su predmet ustupanja, odnosno prenosa, visinu, način i rokove plaćanja autorske naknade ako je ugovorena, kao i sadržinska, prostorna i vremenska ograničenja ako postoje.

Bitno je istaći da u slučaju sumnje o sadržini i obimu prava koje se ustupa, odnosno prenosi autorskim ugovorom smatra se da je ustupljeno, odnosno preneseno manje prava.

Nesrazmerna nadoknada?

Naročito zanimljiva odredba na koju treba obratiti pažnju je mogućnost da ako se korišćenjem računarskog programa ostvari dobit koja je u očiglednoj nesrazmeri sa ugovorenom autorskom naknadom, autor ima pravo da traži izmenu autorskog ugovora radi otklanjanja te nesrazmere.

Shodno navedenom, zakon ostavlja mogućnost da ukoliko arhitektonski biro upotrebom računarskog programa ostvari dobit koja je nesrazmerna sa naknadom koju biro plaća za korišćenjem programa, kompanija ili autor koji je ustupio program ima pravo na povećanje naknade za korišćenje predmetnog softvera.

Korisnik je dužan da autoru pruži verodostojne podatke o ekonomskim efektima korišćenja softvera u roku od mesec dana od dana upućivanja zahteva.

Međutim, ostaje otvoreno pitanje, na koji način se utvrđuje nesrazmera, kao i koliki je iznos dobiti koju korisnik programa treba da ostvari da bi se moglo tražiti povećanje naknade.

Navedeno pravo zastareva u roku od dve godine od dana saznanja od strane autora za postojanje nesrazmere, odnosno za prihod ostvaren korišćenjem autorskog dela, a najduže u roku od šest godina od kraja godine u kojoj je nesrazmera nastupila, odnosno u kojoj je prihod ostvaren.

Korisnik autorskog dela, u ovom slučaju arhitektonski biro, je dužan da autoru pruži verodostojne podatke o ekonomskim efektima korišćenja autorskog dela u roku od mesec dana od dana upućivanja zahteva.

Broj korisnika softvera

Potrebno je obratiti naročitu pažnju prilikom ugovaranja odredbi koje se odnose na broj računara na kojima se može koristiti softver.

S tim u vezi, u presudi Vrhovnog kasacionog suda Rev 5511/2019, utvrđeno je da su prava korisnika softvera (kompjuterskog programa) da isti koristi odnosno umnožava, uređena licencom koja predstavlja ugovor o ustupanju prava na korišćenje softvera između davaoca licence i korisnika licence.

U konkretnom slučaju, licencom su tuženoj kao korisniku softvera ustupljena imovinska prava tužilaca kao davaoca licence za njegovo korišćenje postavljena jednokorisnička hardverska zaštita, a to je princip jedan softver – jedan računar (sa kojim uslovima korišćenja se tužena saglasila prilikom instalacije softvera).

U skladu sa navedenim, licencom nije obuhvaćena dozvola za korišćenja softvera po principu jedan softver više računara, a time ni korišćenje softvera u okviru lokalne računarske mreže, kao ni za njegovo umnožavanje na bilo koji način (bilo kojom tehnikom).

Iznos štete je utvrđen množenjem cene softvera i broja računara na kojima je isti bio neovlašćeno korišćen.

U presudi je dalje navedeno da s obzirom na obim ustupljenih imovinskih prava licencom, proizilazi da su davaoci licence za sebe zadržali vršenje isključivih imovinskih ovlašćenja na umnožavanje softvera, pa s toga korišćenje softvera putem izvršenih daljinskih pristupa na mnoštvo računara u okviru organizacionih jedinica korisnika softvera, predstavlja način korišćenja koji prelazi obim ustupljenih prava licencom, za koji je bila potrebna naknadna saglasnost davaoca licence, koja je izostala.

Usled navedenog, korisnik softvera je neovlašćeno (bestelesno) umnožio softver davaoca licence (putem izvršenih 990 daljinskih pristupa) upotrebom navedene aplikacije, jer je umnožavanje preduzela bez saglasnosti davaoca i suprotno uslovima licence.

Presudom je utvrđeno da je korisnik softvera načinio imovinsku štetu davaocu. Iznos štete je utvrđen množenjem cene softvera i broja računara na kojima je isti bio neovlašćeno korišćen.

Inspekcijski nadzor i kazne

Korišćenje piratske varijante softvera, odnosno kršenje odredbi o autorskom pravu, utvrđuje inspektor prilikom vršenja inspekcijskog nadzora.

Inspektor u pisanom obliku obaveštava nadziranog subjekta o predstojećem inspekcijskom nadzoru, najkasnije tri dana pre početka nadzora. Obaveštavanje se vrši elektronskim putem, a može se učiniti i u papirnom obliku.

Inspekcijski nadzor može da počne bez obaveštavanja nadziranog subjekta o predstojećem nadzoru kada postoje razlozi za neodložno postupanje ili opravdana bojazan da bi obaveštenje umanjilo ostvarenje cilja inspekcijskog nadzora.

Takođe, inspekcijski nadzor se može započeti bez obaveštavanja ako postoji opasnost da će nadzirani subjekat ili treće lice sakriti, uništiti, prepraviti, oštetiti ili delimično ili potpuno učiniti neupotrebljivom ispravu, odnosno druge predmete koji mogu poslužiti kao dokaz u postupku inspekcijskog nadzora.

Kazna iznosi od 100.000 do 3.000.000 za privredna društva, dok se preduzetnici mogu kazniti u iznosu od 50.000 do 500.000 dinara.

Inspekcijski nadzor se vrši proverom licence programskih softvera na svim računarima nadziranog subjekta. Provera obuhvata radnje kao što su uvid u zaključeni ugovor o korišćenju licence, provera originalne ambalaže softvera, upoređivanje serijskih brojeva, kao i uvid u račune/fakture za plaćanje predmetnog softvera.

U slučaju da se, prilikom inspekcijskog nadzora, utvrde određene nepravilnosti, kazna koja se može odrediti za upotrebu piratskog softvera iznosi od 100.000 do 3.000.000 dinara za privredna društva, dok se preduzetnici mogu kazniti u iznosu od 50.000 do 500.000 dinara.

Takođe, za isti prekršaj se može kazniti i odgovorno lice u privrednom društvu i to u iznosu od 50.000 do 200.000 dinara.

Cilj uspostavljanja ovakvih mera predstavlja potreba za povećanjem zaštite autorskih prava, smanjenjem sive ekonomije, kao i povećanjem budžetskih prihoda.

Imajući u vidu navedeno, korisnici softvera ne bi trebalo da imaju nikakvu dilemu oko korišćenja i kupovine legalnih softvera jer se, kolike god kazne bile, kalkulacija u vezi ovog pitanja gotovo nikad ne isplati.