Koliko je sati? Satovi na fasadama beogradske arhitekture

U Beogradu, najstarija sahat-kula jeste ona na Beogradskoj tvrđavi, projektovana od strane Austrijanaca, dok je dovršetak izgradnje dočekala pod Osmanlijama.

Nedavno je Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda proslavio 60 rođendan, pa nas je tom prilikom iznenadio jednom zanimljivom izložbom. Šest decenija napornog rada, manjih i većih izazova, od kojih su ove druge tri decenije posebno bile problematične, ako uzmemo u obzir kroz koji period društveno-političkih turbulencija je prošlo naše društvo, a sa njim i naše kulturno nasleđe.

Kako je Zavod proslavio jedan protok jubilarnih godina, tema izložbe Vreme i nasleđe – satovi na fasadama beogradske arhitekture, dodatno daje omaž protoku i merenju vremena, trajnom i neprekidnom redosledu događaja, koji svaki na svoj način ostavljaju tragove na materijalnom polju ljudske civilizacije. One iste tragove koji su ključni predmet istraživanja i valorizacije svakog zaštitara, bilo da je on istoričar, istoričar umetnosti, arheolog ili arhitekta.

Njihova uloga bila je najčešće da pozivaju vernike na molitvu. Vremenom sat postaje poseban detalj oblikovnog arhitektonskog rečnika.

Temu javnih sahat-kula, koje su izgrađene širom regiona, smo posebno obrađivali, pa ova izložba dodatno rasvetljava simbiozu hronologije i arhitekture. Naravno, pre pronalaska satnih mehanizama na prelasku iz poznog srednjeg veka u novi vek (15. i 16. vek), ljudi su vreme najčešće merili peščanim, tj. sunčanim satovima. Ovi drugi su bili podesni i kao javni časovnici, jer je „kazaljka“ u vidu metalne šipke mogla biti ugrađena na bilo koji veći javni objekat, odakle je preglednost časovnika bila najveća.

Vremenom, satni mehanizmi postaju sve dostupniji i veći, pa mnogi veliki i značajni gradovi Evrope i Bliskog istoka počinju da se utrkuju po kompleksnosti i lepoti javnih mehaničkih satova. U umetnosti, od 17. veka dolazi do pojave koncepta vanitas, odnosno prolaznosti ljudskog života, pa se na mnogim slikama, pored lobanje, kao uobičajenog motiva čovekove smrtnosti, pojavljuju i prvi satovi.

Naravno, ovaj koncept nije imao nikakve veze sa praktičnom upotrebom javnih satova, čija je uloga najčešće bila da pozivaju vernike na molitvu ili da ljudi koji bi se nekim poslom zadesili u gradu mogu da imaju informaciju o protoku dnevnog vremena. Tako prvi satovi počinju da se ugrađuju na tornjeve crkava, gradskih kuća, mesta trgovine (pijaca i tržnica), bolnica, pošta i banaka. Uporedo sa razvojem dizajna i umetničkog oblikovanja satova, započinje i razvoj arhitekture objekata koji su nosili ove satove. Vremenom sat postaje poseban detalj oblikovnog arhitektonskog rečnika njihovih fasada, što je bio slučaj i sa mnogim poznatim beogradskim zdanjima.

Najstariji solarni sat je onaj na fasadi Kuće sa sunčanim satom u Zemunu, koji potiče  iz 1828. godine.

U Beogradu, najstarija sahat-kula jeste ona na Beogradskoj tvrđavi, projektovana od strane Austrijanaca, dok je dovršetak izgradnje dočekala pod Osmanlijama. Sa druge strane, najstariji solarni sat je onaj na fasadi Kuće sa sunčanim satom u Zemunu, koji potiče  iz 1828. godine. Zemun je poznat i po bravarskoj radionici i livnici „Pantelić“, koja se od 19. veka specijalizovala za izradu zvona i toranjskih satova.

Pored panoa sa istorijatom razvoja zgrada sa satovima, izložba se sastoji od više jednostavnih panoa, na kojima su prikazani svi beogradski objekti koji poseduju javne časovnike. Oni obuhvataju desetak crkava i manastira, nekoliko pošta i bolnica, kao i drugih državnih i privatnih objekata. Po rečima autorke, istoričarke umetnosti Ljubice Radovanović, izložba je priređena u nameri da se na upotrebu sata i satnog mehanizma ukaže kao na vredan i neodvojiv segment kulturnog nasleđa Beograda.

Prikazani objekti su utvrđeni za spomenike kulture u prethodnim decenijama zbog svojih arhitektonskih odlika, ali i zbog izvornih detalja fasadnog oblikovnog rečnika koji su se očuvali do današnjih dana. Bogatstvo vrednosti koje definišu ove spomenike kulture ogleda se kroz prizmu zaštite nepokretnog kulturnog nasleđa kako bi se oživelo i razvijalo njihovo mesto u okviru kulturnog sećanja i pamćenja.

Kad ste već ovde…

• Kako je navijen Balkan