Kad gradovi progovore: Javna umetnost kao jezik grada
Savremeni razvoj gradova doveo je do pojave „generičnog grada“. Gradovi su počeli da liče jedni na druge, preuzimajući istovetan model savremenog arhitektonskog oblikovanja. Ipak, svaki grad ima svoju priču, koja se često vezuje za njegove stanovnike. Jezik javne umetnosti je upravo način da gradovi progovore i svoju priču prenesu stanovnicima i posetiocima.
U kontekstu u kome se gradovi razvijaju na način dirigovan tržištem, gde duge ulice postaju šoping-zone, niču tržni centri i saobraćaj „guta“ miran način života, postalo je upitno kako gradovi mogu da istaknu svoj identitet.
Razvoj novih materijala i uspon određenih brendova uslovio je i vizuelni jezik kojim gradovi komuniciraju. Iako ovo znači da se turisti u različitim gradovima ne osećaju kao stranci, i da „generični grad“ nudi veoma jasnu funkcionalnost i ritam sadržaja koji ispunjava potrebe korisnika, paralelno se razvila potreba da se postojeće stanovništvo izrazi kroz javnu umetnost i svom gradu povrati identitet.
Kada se identitet grada i identitet ljudi „preklope“ kroz javnu umetnost, ostvaruje se veći potencijal za osećanjem pripadnosti prostoru grada.
Pitanje identiteta grada široko je zastupljeno u urbanističkom planiranju, koje ima težnju da lokalizuje različite urbane fenomene, na način koji ne ugrožava jedinstveni karakter prostora. Zato se u okviru urbanog dizajna često predviđaju murali, „site-specific“ urbani mobilijar, i različite umetničke instalacije, koje odražavaju duh mesta.
Izražavanje kroz javnu umetnost ima i ulogu aktivizma i prenošenja različitih stavova kroz „sliku grada“. Na ovaj način, postalo je moguće izražavanje koje je direktno, te komunicira sa posmatračem bez posredovanja medija, na nivou tumačenja slike i teksta. Neposrednom komunikacijom, ostvarena je i mogućnost međusobnog prepoznavanja stanovništva, i grupisanja na osnovu stavova i identifikovanja sa javnom umetnošću. Kada se identitet grada i identitet ljudi „preklope“ kroz javnu umetnost, ostvaruje se veći potencijal za osećanjem pripadnosti prostoru grada, kao i za učešćem u procesima koji se tiču grada.
Jak jezik umetnosti
Na svetskom nivou, javna umetnost i ulična umetnost često se vezuju za aktivizam, naročito kada ističu aktuelne društvene probleme, u lokalnoj i globalnoj razmeri. Od najistaknutijih imena svetske street-art scene, svakako je neophodno izdvojiti Banksija, čiji su radovi postali jedni od simbola aktivizma na globalnom nivou, i pokazali koliko jak može da bude jezik umetnosti u javnim gradskim prostorima. Isticanje društvenih problema kroz street-art postao je jedan od efikasnijih vidova aktivizma i slanja poruka „široj publici“.
Vizuelni jezik grada i njegovog stanovništva ne mora nužno isticati društvene probleme, već može služiti i kao način izražavanja težnji, ili kreiranja mesta sećanja na određene ljude i događaje koji su učestvovali u kreiranju urbanog identiteta.
Beogradski public art
Umetnost u javnim prostorima široko je rasprostranjena u Beogradu, naročito u „alternativnim“ gradskim četvrtima poput Dorćola i Savamale. Velika frekventnost ulica u ovim delovima grada, omogućava brzu komunikaciju javne umetnosti i posmatrača – odnosno grada i stanovništva. Upravo zbog toga, ovakvi prostori se prepoznaju kao mesta izražavanja kolektivnog identiteta i mesta u kojima stanovnici rado provode vreme. Zbog toga je i česta pojava veće koncentracije mesta dokolice i razonode upravo u ovakvim delovima grada, koji kao aktivatori učestvuju u kulturnom i društvenom životu grada.
U Beogradu, najčešća forma javne umetnosti su murali, koji se koriste istovremeno kao obeležja važnih događaja, važne poruke, memorijali ili dekorativni prikazi kojima se prostor oživljava. Jezik murala lako je razumljiv, i podiže nivo atraktivnosti grada.
Jezik murala lako je razumljiv, i podiže nivo atraktivnosti grada.
Duga tradicija ovog vida umetnosti u javnim gradskim prostorima stvorila je prepoznatljive i „scenične“ ambijente grada, koji imaju jasnu simboliku i vizuelnu vrednost. Koncept formiranja vizuelnog jezika Beograda kroz murale naročito je bio izražen osamdesetih godina prošlog veka, kada je oživljavanje fasada osmišljeno kroz izradu preko 50 murala.
Murali nastali u ovom periodu postali su jedni od simbola grada, i prepoznatljivi prostorni reperi. Od murala Vladimira Veličkovića, kod Filozofskog fakulteta, koji je oslikan povodom devetog Samita nesvrstanih, preko Murala Studenta u Rajićevoj ulici, ovaj vid javne umetnosti postao je jedinstvena forma izražavanja identiteta grada.
Izražavanje kroz murale kao trend prepoznat je i sa ciljem kreiranja memorijala u javnom prostoru, što je Beogradu rezultiralo pojavom velikog broja murala u istom vizuelnom izrazu, koji su posvećeni različitim javnim ličnostima koje su obeležile kulturni i društveni život grada.
Umetnička instalacija Andreja Josifovskog uticala je na pokretanje pitanja o aktuelnoj temi postavljanja kamera u gradu.
Javna umetnost efikasno je sredstvo i za izražavanje nezadovoljstva aktuelnim dešavanjima, jer, pozicionirana u javni prostor, lako privlači pažnju i šalje jasnu poruku. Upravo ovakve prostorne intervencije mogu služiti i za širenje informacija, kao i da utiču na podizanje svesti o društvenim problemima. Tako je nedavno umetnička instalacija Andreja Josifovskog – Pijaniste, uticala na pokretanje pitanja o aktuelnoj temi postavljanja kamera u gradu. Provokativna instalacija privukla je dosta pažnje, zbog čega su građani prepoznali ovu vrstu nadzora kao društveni problem na koji treba reagovati.
Black Lives Matter
Prepoznajući značaj koji murali imaju kao generatori podizanja svesti o društvenim problemima, pokret Black Lives Matter takođe je preuzeo i ovaj vid izražavanja kao jedan od simbola protesta protiv policijske brutalnosti u Americi i čitavom svetu. Murali sa likom Džordža Flojda, Breone Tejlor i drugih žrtava rasizma i policijske brutalnosti, u sadašnjem trenutku na globalnom nivou služe kao jedinstven jezik empatije i jasne poruke koju pokret šalje.
Identitet grada
Pojava ovih murala u gradskim jezgrima upravo služi kao jedna vrsta memorijala, kojim se podiže svest o ovakvim društvenim problemima. U ovom slučaju, mural kako memorijal predstavlja težnju ka identifikovanjem sa žrtvama, na način kojim se žrtve kao pojedinci ne smeju zaboraviti.
Bilo da je u pitanju dizajn kojim se ulepšava gradski ambijent, memorijal ili umetnička instalacija koja postavlja pitanja u vezi sa društvenim problemima, jezik javne umetnosti je jedan od nosilaca identiteta grada, kojim grad priča priču svojih stanovnika i postaje jedinstven.
Kad ste već ovde…
