Jarbol u Beogradu ili istorija arhitektonskog nadmudrivanja
Tokom minulih vekova, vladari širom sveta su se međusobno utrkivali ko će izgraditi veći i viši hram, obelisk, kulu, grobnicu, a u poslednje vreme poslovnu zgradu. Sada je na red došlo nadmetanje u visini jarbola nacionalne zastave.
Ponovo se u javnosti pojavila vest da će na Ušću, u novoprojektovanom parkovskom kompleksu, Beograd dobiti 120 metara visoki jarbol sa zastavom. Takođe, nakon godinu dana je cena projektovanja i izvođenja ovog, ali nekoliko drugih manjih jarbola, povećana za nešto manje od miliona evra. Zašto kult zastave ima baš toliku cenu i zbog čega je gradska uprava spremna na ovaj građevinski poduhvat?
Još davne 1818. godine, Vuk Stefanović Karadžić je u svom kapitalnom delu – Srpski rječnik istolkovan njemačkim i latinskim riječima, među 26.270 reči uvrstio i reči kurčenje, kurčevit, sa objašnjenjem da ova reč bliže opisuje naprasitu, nadmenu, razmetljivu, prkosnu i inatnu osobu. Ovim je pre svega mislio na Srbe i druge balkanske narode, koji svi manje-više, poseduju ovu osobinu. Međutim, kada je reč o arhitekturi, ovom rečju se može nazvati izgradnja i mnogih velelepnih građevina. A ovaj epitet im se može nadenuti iz najmanje dva razloga. Prvo, mnoge građevine su zidane u gabaritima koji su prevazilazili bilo kakvu funkcionalnu potrebu, to jest, primarna potreba je bila prikazivanje moći i ugleda njihovih poručilaca (careva, kraljeva, faraona itd.). Drugi, mnoge građevine su zidane u visinu i često imale falusoidni oblik, ali naravno sa mnogo dubljim filozofskim, mističnim i religioznim značenjem, koji je prevazilazio puku formu. Tokom minulih vekova, moćni vladari su se međusobno utrkivali ko će izgraditi veći i viši hram, obelisk, kulu, grobnicu, a u poslednje vreme poslovnu zgradu. Ne zaboravimo i nadmetanje u visini jarbola nacionalne zastave. Kurčenje ne jenjava tokom vekova, samo se polje nadmetanja menja kroz istoriju.
Sve započinje izgradnjom piramida i obeliska u Egiptu, kao i drugih sličnih građevina u Vavilonu.
Možemo ugrubo reći da sve započinje izgradnjom piramida i obeliska u Egiptu, kao i drugih sličnih građevina u Vavilonu. Međutim, prava ekspanzija počinje u antičkom grčkom i rimskom periodu. Zidane su grobnice, a popularne su bile i statue. Najpoznatija od njih, Kolos sa ostrva Rodos, bio je visok oko 33 metra, a pratila ga je statua cara Nerona u liku boga Sola (oko 30 metara) i statua cara Konstantina (oko 12 metara). Zatim na red dolaze romaničke i gotičke katedrale, kojima su se evropski vladari utrkivali u svojoj moći, ali i ljubavi prema Bogu. Ideja je bila približiti se što više nebeskim visinama, čime bi molitve Bogu bile bliže i svesrdnije. Zanimljiva ideja, od koje su najviše koristi imali graditelji ovih katedrala.
Čiji je viši minaret
Ni islamski svet nije bio lišen ovih nadmetanja. Nakon jedne velike pobede, osmanski sultan Ahmed I odlučio je da Carigradu podari džamiju dostojnu Aja Sofije, vizantijske crkve koja je uveliko bila pretvorena u islamsku bogomolju, okružena s četiri minareta. Da bi svojim poduhvatom nadmašio svoje prethodnike, sultan je izgradio takozvanu Plavu džamiju, koju je okruživalo do tada najveći broj minareta – šest. Ovim poduhvatom je razljutio vladare Meke, svetog centra hodočašća i molitve, čija džamija je imala takođe isti broj minareta. Postavljen je uslov – ili će jedan minaret u Carigradu biti srušen ili će džamija u Meki dobiti sedmi minaret. Ishod nam je poznat, a ista džamija u Meki je vremenom nekoliko puta doziđivana, pa sada poseduje devet, a uskoro će dobiti još dva. Čisto da se zna ko ima najviše ljubavi i vere u Alaha…
Kraj 19. veka prevazilazi verska nadmetanja, ali zato na scenu stupaju nacionalna.
Tu nekako dolazimo i do naše istorije, gde srpski narod, kojem je bilo zabranjeno da crkve po visini nadmašuju osmanske minarete, konačno 1840. godine dobija prvu modernu crkvu sa zvonikom – Beogradsku Sabornu crkvu. Od tada, srpske crkve u ustaničkoj Srbiji počele su da dobijaju sada već prepoznatljivu i ustaljenu formu, ali kao i one koje su podizali ktitori po Austriji, po visini su počele da se nadmeću sa onim hramovima iz njihovom okruženja. U Kneževini Srbiji su se Karađorđevići nadmetali sa Obrenovićima, dok su se u Budimpešti i Sentandreji, Srbi nadmetali sa Grcima, Rumunima, ali i drugim nepravoslavnim narodima i konfesijama.
Kraj 19. veka prevazilazi verska nadmetanja, ali zato na scenu stupaju nacionalna. Nacionalni ponos i skulpturu koja je do današnjih dana ostala kao prepoznatljiv simbol američke nacije – Kip slobode, Amerika dobija 1886. godine, kao poklon Francuske. Koju godinu kasnije, 1889. godine, inženjer koji je projektovao konstrukciju Kipa slobode, Gistav Ajfel, realizuje svoje životno delo i prepoznatljivi simbol Pariza i cele Francuske – Ajfelovu kulu. Ona ostaje do 1930. godine najviša svetska građevina sa svojih 300 metara visine.
Od Palate Sovjeta do Burž Kalife
Po uzoru na Francuze, a mnogo više Amerikance, Sovjeti su takođe želeli da izgrade svoju građevinu, koja bi po svojim gabaritima prevazišla sva dotadašnja ostvarenja. Palata Sovjeta, čiju izgradnju je prekinuo Drugi svetski rat, trebalo je da se uzdigne na oko 500 metara, a sama statua Lenjina, koja bi bila postavljena na vrhu građevine, bila bi viša od Kipa slobode. Ovo je bio pokušaj prikazavanja superiornosti komunizma nad kapitalizmom, čiji ishod nam je takođe poznat.
Kada je 1930. godine Ajfelova kula pala na drugo mesto rang liste najviših građevina, na pobedničkom postolju pojavila se prva poslovna zgrada, koja je time označila početak trke u izgradnji najviše svetske poslovnice. Bila je to zgrada Empire State Buildinga s visinom od 380 metara. Nakon ove njujorške zgrade, u svetu započinje trka koja i dalje traje. S Burž Kalifom smo 2008. godine došli do 828 metara, a zamišljeni cilj kao da je prvi kilometar. Kada pogledamo listu najviših svetskih zgrada, primetićemo da se one nalaze u državama s vodećim svetskim ekonomijama – Emirati, Kina, Amerika, Malezija, Rusija i Saudijska Arabija, što je i prirodno jer je za podizanje bilo kakve građevine od preko 300 metara potrebna pozamašna suma novca. A tu je i efekat sujete i investitorskog prestiža jer nije uvek neophodno zidati u visinu zbog nedostatak građevinskog prostora, što se može videti u Dubaiju.
Jarbol i kult zastave
U novije vreme dolazi do sve prisutnijeg kulta zastave, sveprisutnog u mnogim konzervativnim državama sa autoritarnim vladarima, koji se ironijom okolnosti pojavljuje nakon Drugog svetskog rata u Americi. Iako demokratski uređena, Amerika je konstantno radila na promociji kulta svoje zastave, stvarajući tako besmrtni brend i simbol slobode, snova i uspeha za mnoge ljude širom sveta. Počevši od istorijskog konteksta, kao što je Obelisk u Vašingtonu, izgrađen krajem 19. veka (još jedna falusoidna konstrukcija) koji je okružen jarbolima sa američkim zastavama ili spomeniku iz 1954. godine koji prikazuje postavljanje američke zastave na ostrvu Ivo Džima, nakon velikih borbi 1945. godine između američkih i japanskih vojnika. O delima iz oblasti slikarstva, stripa, filma ili animiranog filma, koji nastaju za vreme ili nakon Drugog svetskog rata, a u kojima je prisutna američka zastava, ne moramo praviti posebnu analizu.
Amerika je konstantno radila na promociji kulta svoje zastave, stvarajući tako besmrtni brend i simbol slobode, snova i uspeha za mnoge ljude širom sveta.
Nama najbliža država, koja ima veoma razvijen kult zastave je Turska. Tursku zastavu možete videti na svim mogućim i nemogućim mestima širom države, bez obzira da li je u pitanju neki memorijalni kompleks ili park sa dečijim igralištem. Naravno, kada su pitanju mesta velikih istorijskih okolnosti ili koje druge markantne lokacije, poželjno je posaditi što viši jarbol sa što većom zastavom, kako bi patriotske emocije prolaznika bile što jače. Ovo je recept za autoritarne režime, poput onog u Saudijskoj Arabiji, Severnoj Koreji ili Azerbejdžanu, koje su zaista vodeće po broju i visinama jarbola pobodenih na njihovom tlu.
Kada država zapadne u krizu patriotizma nije ni loše primeniti ovaj placebo efekat, ali da li je baš potrebno da taj efekat bude visok kao američki (120m) i da ga zidaju inostrane kompanije? U cenu i ne ulazim jer zidanje ovakvog urbanog repera svakako ne može biti jeftino.
Kad ste već ovde…
