Šta je zapravo Vidovdanski hram koji iako neizveden, predstavlja krunu umetničkog opusa vajara Ivana Meštrovića?
O vajaru Ivanu Meštroviću bilo je reči u više naših tekstova, ali je ovo pravi trenutak da mu se posebno posveti pažnja, naročito kada je u pitanju tematska izložba posvećena ovom vrsnom jugoslovenskom umetniku. Izložba je otvorena 17. decembra u prostoru Narodnog muzeja u Beogradu i odmah moramo skrenuti pažnju da je svi zainteresovani posetioci pogledaju što pre jer će ova tematska postavka trajati samo do početka februara.
Na izložbi je prikazano 40 Meštrovićevih dela, što je polovina svih njegovih predmeta iz zbirke Narodnog muzeja u Beogradu. Izložena dela su različitog karaktera, a centralna tema izložbe je Vidovdanski hram, sa monumentalnom maketom, koja je za ovu potrebu dopremljena iz Narodnog muzeja u Kruševcu. Tu je i više skulptura, različitih motiva i formata, koji su sastavni deo koncepta Vidovdanskog hrama. Ali šta je zapravo Vidovdanski hram, koji iako neizveden, predstavlja krunu umetničkog opusa vajara Ivana Meštrovića?
Aktivno se uključuje u ideju jugoslovenstva, jedinstva i oslobođenja svih južnoslovenskih naroda od stranih imperija, što posebno inspiriše nastanak ideje Vidovdanskog hrama.
Meštrović je rođen 1883. godine u Vrpolju u tadašnjoj Austrougarskoj, današnjoj Hrvatskoj. Iako po nacionalnosti Hrvat katolik, oduvek se zalagao za ideju jugoslovenskog ujedinjenja, što je više puta iskazivao kroz svoja skulptoralno-arhitektonska dela. Školovao se u klesarskoj radionici Pavla Bilinića u Splitu, a dalje usavršavanje nastavio na Akademiji u Beču, gde je na njega značajni utisak ostavio pokret Bečke Secesije. Uzori su mu bili umetnici poput Mikelanđela i Rodena u čijim delima je prepoznao senzibilitet koji će do kraja života usmeravati njegovu stvaralačku ideju i posvećenost.
Kao i mnogi veliki umetnici, Meštrović je pomno pratio društveno-politička zbivanja na Balkanu, a naročito je bio dirnut istorijskim srpskim i crnogorskim pobedama i oslobođenjem dela teritorija tokom Rata za oslobođenje od Turaka od 1876. do 1878. godine. Iako su se ova dešavanja dogodila i pre njegovog rođenja, činjenica da i hrvatski narod, po uzoru na svoju braću i susede Srbe i Crnogorce, može izboriti svoju nezavisnost od Austrougarske monarhije, konačno je usmerila njegovu političku orijentaciju i stvaralačke aktivnosti. Aktivno se uključuje u ideju jugoslovenstva, jedinstva i oslobođenja svih južnoslovenskih naroda od stranih imperija, što posebno inspiriše nastanak ideje Vidovdanskog hrama.
Pored više idejnih skica i crteža ovog gigantskog, monumentalnog arhitektonskog dela, započinje izradu segmenata Hrama u vidu zasebnih skulptura ili njihovih elemenata. Ova dela nastaju u periodu između 1908. i 1910. godine, dok prva drvena maketa Hrama nastaje 1912. godine. Izlaže ih na nizu izložbi u regionu i Evropi: 1910. godine u Beču i Zagrebu, naredne 1911. godine u Rimu u okviru paviljona Kraljevine Srbije, zatim na Bijenalu u Veneciji 1914. i na kraju 1915. godine u Muzeju Viktorije i Alberta u Londonu.
Herojska monumentalnost
Tokom svih ovih izložbi, Meštrović u segmentima provlači ideju Vidovdanskog hrama, u čijem sklopu se našlo više skulptura regionalnih herojskih istoriskih i mitskih ličnosti, pretežno učesnika Kosovske bitke (otuda i naziv samog Hrama), a kao centralni motiv odabrao je konjaničku skulpturu Kraljevića Marka. Tu su i mnogi drugi, simbolički motivi, poput lava, orla, anđela i naravno sfinge, kojima je pokušao da stavi akcenat na drevnost ili primordijalnost južnoslovenskih naroda i njihove kulture.
Kada se pogledaju skulpture iz opusa Vidovdanskog hrama, bez obzira na njihovu veličinu, možemo zaključiti da sve poseduju specifičnu crtu herojske monumentalnosti. One su u osnovi realistične i antički klasične forme, ali uvek s primesama baroka, secesije i eskpresionizma. Likovi su najčešće namršteni, snažnih muških crta sa prepoznatljivim motivom koji se pojavljuje i kod drugih Meštrovićevih ostvarenja – naglašenim antičko-grčkim nosem. Tela su napeta, u grču, u herojsko-borbenom zanosu i kao takva dosta će ostaviti uticaja na mlađe autore koji su stvarali identite druge, Socijalističke Jugoslavije.
Arhitektura i skulptura Ivana Meštrovića
Pored motiv Vidovdanskog hrama, na izložbi su prikazana i druga dela, poput modela Pobednika, koji je od ove jeseni u žiži javnosti, nakon što je privremeno uklonjen sa svog postamenta i odnešen na detaljnu restauraciju. Tu je i više bista poznatih i viđenijih ličnosti iz prve polovine 20. veka, poput Jovana Dučića i Nikole Pašića, ali i neki intimni portreti Meštrovićevih članova porodice ili bliskih prijatelja. Materijal u kojem su izvedena sva ostvarenja kreće se od gipsa i drveta (pripremni modeli) pa sve do bronze i mermera (finalna dela).
Naravno, skrenuli bismo pažnju i na prateća predavanja, koja se održavaju svakog četvrtka od 18h u glavnom holu Narodnog muzeja, čije teme prate koncept same izložbe, među kojima predavanje koje će 9. januara održati arhitekta Ivan Stanojev i istoričar umetnosti Marko Stojanović pod nazivom „Arhitektura i skulptura Ivana Meštrovića – studija slučaja Vidovdanski hram“.
Kad ste već ovde…
