Drugi deo malog vodiča kroz novosadsku arhitekturu iz objektiva jednog Beograđanina
Od krstastih kula Riste Šekerinskog i stambenih blokova „Beogradskih pet“, do Naučno-tehnološkog parka i ingeniozno izvedenog paviljona u srcu kampusa.
„Arhitektura je u tijeku svog razvoja u svim zapaženijim djelima uvijek pokazivala težnju k duhovnom sažimanju misli i oblika“, Tomislav Premerl (1939–2018), arhitekta.
U prvom tekstu ove neoubičajene i sasvim nekonvencionalne trilogije o novosadskoj arhitekturi pažnja je bila više usmerena ka Bulevaru Oslobođenja, svojevrsnom l’exposition sur l’architecture du logement različitih generacija beogradskih i novosadskih arhitekata, kao i površinskoj strukturi Spensa, koja, kako je zaključeno, zaslužuje odgovarajuću rekonstrukciju i obnovu.
Nakon površinske i nepregledne fizičke strukture Spensa, sa dobro promišljenom artikulacijom prelivajućih tekućih prostora različitih priroda i karaktera, kako pešačkih, tako i kolskih, u neposrednoj blizini starijeg Arteškog bunara i njegovog dosta mlađeg pendanta, novootvorenog turbo kružnog toka, dolazi se do novobeogradskog sabrata – Limana.
Pročitajte još na Gradnja.rs:
- Novi Sad – moderni grad: Kako je urbanistička misao evoluirala od pedesetih godina do danas
- Arhitektura modernističkih robnih kuća širom bivše Jugoslavije
Savremeni bastion Univerzitetskog kampusa
Područje Limana I i II je, poput Novog Beograda, početkom šezdesetih godina prošlog veka nasipano, sa ambicioznom namerom pokretanja velikih, zahtevnih i izazovnih urbanističkih, arhitektonskih i građevinskih operacija. U toj nameri su se izdvojile tri prostorne celine, koje su oblikovale novi savremeni grad duž leve dunavske obale – Univerzitetski kampus, prve stambene kule, te prva grupacija stambenih blokova i kulica sa horizontalama.
Na samom limanskom limesu, odnosno u zoni današnje glavne arterije ovog dela grada, Bulevara cara Lazara, uzdiže se, poput savremenog bastiona Univerzitetskog kampusa, zgrada Naučno-tehnološkog parka (2019–2020). Arhitektonsko rešenje ovog zahtevnog i složenog kompleksa potpisuju profesori Arhitektonskog odseka Fakulteta tehničkih nauka Univerziteta u Novom Sadu Darko Reba, Radivoje Dinulović, Dragana Konstantinović i Miljana Zeković, sa svojim saradnicima.
Dualizmom “tamnih” i “svetlih” panelnih površina primenjene “zid-zavese” suptilno su naglašene horizontalne zone međuspratnih konstrukcija i unutrašnjih prostora čistih visina.
Projektantska odluka da se prati prirodni luk postojećih regulacija saobraćajnih tokova – Bulevara cara Lazara i Fruškogorske ulice – bila je ključna u postizanju prepoznatljivosti objekta. U tom pogledu se pri oblikovanju glavnog fasadnog pročelja sasvim logično nametnuo “horizontalizam” kao jedna stara i dobro poznata projektantska tema u srpskoj arhitekturi.
Dualizmom “tamnih” i “svetlih” panelnih površina primenjene “zid-zavese” suptilno su naglašene horizontalne zone međuspratnih konstrukcija i unutrašnjih prostora čistih visina. Jedan naizgled strog, rigidan i ponavljajući shematizam panelnih polja ublažen je na dva načina.
Prvi način se ogledao u veštoj i strateškoj gradaciji velikog volumena u pravcu prema Dunavu. To je, nema sumnje, doprinelo dinamičnosti velike fizičke strukture i dodatnom naglašavanju prirode zalučene arhitektonske kompozicije.
Drugi način ogledao se u tretmanu oblikovanja fasadne površine. Umetanjem belih panela, u obema zonama, u jednoj slobodnoj, nepravilnoj i asimetričnoj igri, dobijena je preko potrebna ritmika vertikala, koja je istovremeno doprinela dinamičnosti tako postavljene horizontalne arhitekture i “razbijanju” monolitnosti tako zasnovanog zalučenog “horizontalnog” volumena.
Krstaste kule Riste Šekerinskog
U produžetku nove zgrade Naučno-tehnološkog parka, sa malim izuzetkom i usamljenim “incidentom” kod Spensa, pojavljuje se linijska grupacija krstastih stambenih kula u Ulici Veljka Petrovića (1961), čije arhitektonsko rešenje potpisuje Rista Šekerinski.
Čuvene prve limanske kule predstavljaju najverovatnije i prve objekte ovog makedonskog arhitekte na tlu Srbije, te su sastavni deo njegove autorske trilogije u posleratnoj srpskoj arhitekturi (stambena kula na Bogosloviji, aka Toblerone, 1963, i stambeni blokovi u obliku ćiriličkog slova “P” u novobeogradskim Blokovima 45 i 70, 1968–1972).
U određenom smislu se može povući paralela sa istodobnim stambenim kulama arhitekte Branka Petričića u novobeogradskim eksperimentalnim Blokovima 1 i 2 (1959–1963), i to u pogledu krstaste osnove i maksimalne koncentracije stambenih jedinica oko vertikalnog komunikacijskog jezgra (ukupno osam stambenih jedinica na etaži).
U odnosu na Petričićeve “starije” i “kompaktnije” kule, Šekerinski se odlučuje za duže ispuštene krakove. Na taj način je doprineo smelom raščlanjivanju kompaktne osnove i stvaranju utiska površinske strukture u prostoru, potpuno atipične i nesvojstvene čistoj vertikali i repernoj dominanti ove tipologije objekata u projektantskoj praksi i graditeljskoj delatnosti.
U ispuštenim i dugim krakovima po dubini prostora organizuje sve potrebne grupe prostorija za funkcionisanje jedne savremene “mašine za stanovanje”.
Daljom analizom krstaste osnove dolazi se do zaključka da je Šekerinski sproveo, za tadašnje prilike dosta smelo i uspešno, eksperiment “ormarskih” stanova iz čuvenog Le Korbizjeovog (Le Corbusier) Marsejskog bloka (L’Unité d’habitation, 1947–1952), koji je, istini za volju, bio prilagođen konkretnim prostornim uslovima i tehničko-tehnološkim mogućnostima razvijenosti ondašnje sredine.
U ispuštenim i dugim krakovima po dubini prostora organizuje sve potrebne grupe prostorija za funkcionisanje jedne savremene “mašine za stanovanje”, ujedno i opremljene svim, tada dostupnim, stvarima neophodnim za svakodnevni život. U odnosu na Le Korbizjeov koncept dvoetažnog stana, Šekerinski ima u neku ruku zahtevniji, a samim tim i projektantski izazovniji, zadatak da to sprovede u nivou jedne etaže.
Linijskim nizanjem higijensko-sanitarnog, servisnog, dnevnog i noćnog bloka ostvario je tadašnju težnju arhitektonskih stvaralaca da većina prostorija ima mogućnost neposrednog provetravanja i osvetljavanja, što se, i za današnje prilike, može smatrati ostvarenim visokim stepenom komfora i kvaliteta stanovanja u jednoj višeporodičnoj stambenoj zajednici, i pored nesumnjivog napretka “pametnih” tehnologija.
Na kraju niza, u celoj širini tako zasnovanih stambenih jedinica, kao i potpuno logičnim završetkom njene prostorno-funkcionalne organizacije, pojavljuje se lođa. I pored svog kvaliteta u ostvarivanju produžetka stanovanja, pa samim tim i veze sa neposrednom, bližom okolinom, aluminijumska ograda različitog kolorita doprinela je visokom stepenu likovnosti ovih kula, postavši tako njihov prepoznatljiv i zaštitni znak u novom savremenom gradu na levoj obali Dunava.Blok 21,
Stambeni blokovi i kulice „Beogradskih pet“
U sasvim logičnom i očekivanom nastavku ovih kula, na raskrsnici ulica Veljka Petrovića i Jirečekove, pojavljuje se dobro promišljena i prostudirana grupacija stambenih blokova i kulica (1962–1965), arhitektonsko ostvarenje grupe “Beogradskih pet” (arhitekte Leonid Leon Lenarčič, Milosav Miša Mitić, Ivan Iva Petrović i Mihailo Mika Čanak).
Ova grupacija objekata, sastavljena iz četiri stambena bloka i tri stambene kulice, u pogledu arhitektonskog oblikovanja baštinila je sve postignute vrednosti (novo)beogradskog horizontalizma iz Bloka 21 (1960–1966), tada opšteprihvaćenog i, nažalost, više puta ponovljenog oblikovnog obrasca u industrijalizaciji masovne stambene izgradnje, koji je, na kraju, doveo do sveopšte monotonije izvorne zamisli iz rane moderne dvadesetih godina prošlog veka.
U neposrednoj blizini, takoreći u strateškom zelenom zaleđu Fruškogorske ulice, podignute su još četiri stambene kulice istog tipa.
S druge strane, u funkcionalnom pogledu stečeno praktično iskustvo iz projektovanja skoro 1.500 stambenih jedinica u Bloku 21, prvom stambenom naselju budućeg Centra Novog Beograda, te istraživačko i eksperimentalno iskustvo na raspisanom javnom konkursu za tipske stambene zgrade Zavoda za unapređenje komunalne delatnosti Srbije, sa osvojenim trima nagradama (prvom, drugom i trećom), bilo je iskorišćeno pri postavljanju odgovarajućeg basisa za dalju razradu sheme prostorno-funkcionalne organizacije stambenih jedinica u višeporodičnim stambenim objektima u stambenom naselju Liman I, a malo kasnije i u susednom Limanu II. Celu urbanističko-arhitektonsku operaciju, u ime grupe, vodio je arhitekta Mihailo Mika Čanak.
U istoriji novosadske arhitekture ova grupacija stambenih blokova i kulica ušla je po svom jakom i snažno izraženom horizontalizmu prozorskih i parapetnih traka, prvi put primenjenom nakon zgrade nekadašnje Dunavske banovine (1936–1999), arhitektonskog ostvarenja Dragiše Brašovana, te po proboju i afirmaciji konstruktivnog sistema IMS u novosadskoj sredini, patenta građevinskog inženjera Branka Žeželja.
Užoj stručnoj i široj profanoj javnosti gotovo je nepoznat podatak da su tadašnje stambene kulice svojim jednostavnim i skromnim oblikovnim rafinmanom, te minimalnim površinskim zauzećem i odgovarajućim koncentracijama i aglomeracijama stambenih jedinica, privukle pažnju “gradskih otaca” Novog Sada. Zbog toga su, u neposrednoj blizini, takoreći u strateškom zelenom zaleđu Fruškogorske ulice, podignute još četiri stambene kulice istog tipa.
Neodgovarajuća i neprikladna nadgradnja
Početkom novog veka i milenijuma, u periodu tranzicije, dolazi do sve jačih pritisaka da se cela grupacija višeporodičnih stambenih objekata nadgradi. U takvoj konstelaciji se arhitekta Čanak latio posla projektovanja na kraju profesionalne karijere i naručiocima nadgradnji, kao jedan od autora grupe, dao više varijanti rešenja.
One su jedino realizovane prema Čankovim zamislima kod jednog stambenog bloka u Jirečekovoj ulici i jedne stambene kulice u Ulici Milke Grgurove (2007–2008). Preostale dve stambene kulice doživele su neodgovarajuće i neprikladne nadgradnje, te na kraju potpunu preobrazbu fasadnog omotača.
Dva stambena bloka su nadgrađena takođe neodgovarajućim i neprikladnim potkrovnim i krovnim strukturama. U ovom trenutku samo je jedan stambeni blok, u središnjem delu grupacije, ostao u izvornom stanju, kao verni svedok arhitektonskih težnji grupe “Beogradskih pet” tokom šezdesetih godina prošlog veka.
Drveni paviljon po projektu Modelarta
U daljem kretanju ka Dunavu dolazi se do samog Univerzitetskog kampusa. U njegovom samom središtu, na Trgu Dositeja Obradovića, u javnom i zelenom prostoru između fakultetskih zgrada, čija arhitektonska rešenja potpisuju ugledne i renomirane arhitekte druge polovine 20. veka, poput, recimo, Aleksandra Stjepanovića i Ljiljane Anđelković Jovanović (Filozofski i Pravni fakultet, 1972–1980), te Sibina i Milene Đorđević (Poljoprivredni fakultet, 1956–1964), postavljena je jedna dobro prostudirana, minuciozno promišljena i ingeniozno izvedena polifunkcionalna paviljonska struktura u drvenoj obradi (2022), čije rešenje potpisuje projektni atelje Modelart arhitekti.
Postavljena paviljonska struktura ima osnovnu namenu obrazovanja socijalnog punkta kao mesta okupljanja.
Dobri poznavaoci rada ovog renomiranog tima mladih arhitekata, aktivnih još iz perioda školovanja na novosadskoj školi arhitekture, znaju da je ovo samo logičan nastavak jednog eksperimentalnog, istraživačkog i javnog delovanja na elementima urbanog mobilijara, poput, recimo, klupe od 1.000 cm.
Svoje istraživačke napore i ispitivanje drveta, kao graditeljskog i građevinskog materijala, zaokružili su pomenutom trodimenzionalnom paviljonskom strukturom u središtu Univerzitetskog kampusa, u sklopu organizacije “Novi Sad: Evropska prestonica kulture 2022”.
Na kružnom i uzdignutom postamentu, sastavljenom od kamenih kocki i ivičnjaka, sa zelenim backgroundom i jednim lekorbizijanskim milieuom, postavljena paviljonska struktura ima osnovnu namenu obrazovanja socijalnog punkta, kao mesta okupljanja, prvenstveno studentske populacije, ali i drugih znatiželjnih korisnika koji se zateknu u prostoru Univerzitetskog kampusa.
Foto-galerija
(Nastaviće se)
