Ima li Beograd dovoljno zelenih površina?

U vreme kada su nastajala, planski izgrađena stambena naselja, nazivana su spavaonice, dok  danas predstavljaju površine koje imaju najviše zelenila.

Ima li Beograd dovoljno zelenih površina? Ovo je pitanje koje se postavlja kada osetimo preveliko zagađenje vazduha, kao protekle zime, ili kada od jakih kiša nastane poplava u gradu, ili kada smo u nemogućnosti, kao nedavno, da izađemo u park na svežiji vazduh. Zašto se u situacijama nepogoda uvek setimo zelenih površina, parkova i obala reka? Verovatno jer je boravak na otvorenom prostoru u zelenilu i kontakt sa prirodom jedna od osnovnih ljudskih potreba. Da li ima dovoljno zelenih površina u našem urbanom okruženju? Na ovo jednostavno i konkretno pitanje odgovor je kompleksan i ne tako jednostavan.

U urbanističkoj praksi izražava se kroz procenat zelene površine na ukupnoj teritoriji grada ili kroz parametar potrebne zelene površine izražene u metru kvadratnom po stanovniku grada. Smatra se da je minimalna potrebna površina 25 kvadrata po stanovniku. Malo se velikih gradova u svetu u današnje vreme može pohvaliti da ima ostvarenu ovu minimalnu vrednost, dok sa druge strane ima i onih gradova koji su dva ili tri puta premašili ovu minimalnu vrednost. Ovakav standard nastao je u vreme ubrzane urbanizacije i širenja gradova tokom prošlog veka te planskog vođenja računa o potrebnim urbanističkim parametrima i svim potrebama stanovnika za funkcionisanje u gradu. U Beogradu to je omogućilo, između ostalog, planiranje i građenje otvorenih gradskih blokova – stambenih naselja koja danas predstavljaju jedne od najvećih površine pod zelenilom na teritoriji grada.

Beč se smatra jednim od najzelenijih gradova Evrope i sveta sa 120 kvadrata zelene površine po stanovniku.

Međutim, pored navedenih parametara, mnogo značajniji podatak je kako su te površine raspoređene u urbanoj strukturi grada i da li postoji integrisani sistem zelene infrastrukture sa vezom između svih njegovih delova. Sistem zelenih površina sastoji se od pojedinačnih površina koje su podeljene u kategorije, tipove, prema veličini i funkciji. Neke od osnovnih su: park, skver, drvoredi, gradske šume, zelene površine otvorenih blokova stambenih naselja. Svaki od tih tipova ima svoju ulogu u funkcionisanju sistema, a ujedno predstavlja i istorijsko nasleđe razvoja gradova.

Mnogi gradovi su tokom svog razvoja uvideli značaj povezivanja zelenih površina u sistem kao što je na primer Beč koji se smatra jednim od najzelenijih gradova Evrope i sveta, i koji prema nekim izvorima ima 120 metara kvadratnih zelene površine po stanovniku. Jedan od odličnih primera je i London, koji je posle velikog zagađenja 50 tih godina prošlog veka razvio strateške planove i uspešno ih tokom decenija implementirao i takođe predstavlja jedan od odličnih primera funkcionisanja sistema zelene infrastrukture.

Koliko su zeleni krovovi i zidovi zaista važni?

Osim već pomenutih otvorenih gradskih blokova stambenih naselja, jedan od takođe izuzetno značajnih tipova zelenih površina u urbanoj strukturi gradova jesu i gradske šume sačuvane prilikom razvoja i širenja gradova i neretko se nazivaju “plućima grada”. Beogradu je u nasleđe ostao izvestan broj takvih šuma, međutim svedoci smo da se poslednjih decenija delovima nekih od njih menja namena i da one postepeno zauzimaju sve manju površinu.

Najizazovniji prostori sa stanovišta zelene infrastrukture jesu centralna gradska jezgra koja su najgušće izgrađena i u kojima su ostali jako mali prostori namenjeni zelenim površinama najčešće parkovima i skverovima. Kako je malo verovatno da će se ukloniti objekti da bi se formirao park, iznalaze se drugačija rešenja kojima danas sve više svedočimo i u Beogradu, a to su zeleni krovovi i zidovi, urbani džepovi.

Iako veoma poželjni i značajni, ovakvi vidovi zelenih struktura poboljšavaju mikroklimatske uslove samo lokacije na kojoj se nalaze, dok samostalno nemaju veći efekat na klimatske uslove celog grada sem kada su povezani sa ostalom zelenom infrastrukturom. Takođe, nemaju značajan uticaj na upijanje viška vode koja se stvori tokom velikih kiša u gradu jer nemaju kontakt sa poroznom podlogom.

Kišne bašte

Iz tog razloga jedini uticaj na takozvani “Stormwater management“ imaju zelene površine u direktnom kontaktu sa tlom. Sve češće se u praksi velikih gradova primenjuju sistemi bioretenzija, koje upravo služe kao zelene površine koje mogu relativno brzo da prihvate, usmere i odvedu višak vode nastao velikim kišama.

Kada se ukloni drvored, cirkulacija vazduha se usporava, a u nekim slučajevima onemogućava.

Povezivanjem svih navedenih elemenata i mnogih drugih, što se najčešće izvodi linijskim elementima zelene infrastrukture, odnosno drvoredima, stvara se sistem zelenih površina.

Male zelene površine u gustoj urbanoj strukturi gradova povezuju se drvoredima sa rubnim delovima grada i okolnom prirodom čime se postiže prirodna cirkulacija svežeg vazduha iz prirodnog okruženja ka gradskom jezgru. Kada se preseče ta veza, odnosno ne postoji ili se ukloni drvored, cirkulacija vazduha se usporava, a u nekim slučajevima onemogućava. U situacijama velikih gradova kao što je već pomenuti London pravljeni su unutrašnji prstenovi – pojasi zelenila kako bi se nadomestila razdaljina od centa grada, koji po pravilu ima jako malo zelenih površina, do rubnih zona i okolne prirode.

Prednosti planske gradnje

Pojedinačne zelene površine parkova i skverova, ako su nepovezane u sistem mogu donekle uticati na mikroklimatske uslove samo u uskoj zoni u kojoj se nalaze. Zelene površine povezane drvoredima sa ostalim tipovima zelenila, mogu uticati na poboljšanje klimatski uslova u celom gradu.

Imajući sve ovo u vidu, na pitanje da li ima dovoljan procenat zelenih površina danas je teško dati odgovor. Najviše iz razloga jer su zelene površine različito zastupljene u različitim delovima grada i u nekim delovima nedovoljno povezane da bi funkcionisale kao sistem zelene infrastrukture. U uskom centralnom jezgru grada izuzetno ih je malo, dok ih u obodnim delovima grada u otvorenim blokovima ima dovoljno uz napomenu da je imperativ sačuvati ih. U vreme kada su nastajala, planski izgrađena stambena naselja, nazivana su spavaonice, dok  danas predstavljaju površine koje imaju najviše zelenila.

Planski izgrađena stambena naselja, nekada su nazivana spavaonice, a danas predstavljaju površine sa najviše zelenila.

Krajem prošlog veka započeta je prenamena zelenih površina u različite svrhe i za različite sadržaje. Danas smo svedoci učestalih predloga da se zelene površine pretvore u neke druge namene. Beograd još uvek ima šta da čuva i unapređuje. Podjednako je značajno sačuvati i gradske šume, i parkove u centralnom gradskom jezgru i drvorede i zelene površine stambenih naselja, kao i iznalaziti načine za stvaranje novih zelenih površina i njihovo unapređenje u sistem zelene infrastrukture zarad poboljšanja klimatskih prilika u gradu i kao odgovor na klimatske promene, a kako bi se stanovnicima pružili adekvatniji uslovi za svakodnevni život, čistiji vazduh i očuvanje zdravlja.

Šta svako od nas može da učini

Ostaje pitanje da li mi kao građani možemo nešto da učinimo? Velika je stvar podizanje svesti o značaju zelenih površina u gradu i dobrobitima koje nam donose, ne podrazumevati ih jer može da ih ima znatno manje, mogu nam biti i nedostupne. U nekim zemljama Evrope građani učestvuju u procesu planiranja izražavanjem svojih potreba, a njihovo mišljenje se jako vrednuje u procesu projektovanja. Da li smo mi kao društvo spremni za takav korak?

Ono što imamo potrebno je čuvati jer zelene površine u gradovima su dvorište ispred naše kuće.

Da smo svesni i da nam je stalo do zelenila iskazujemo i kroz svakodnevni život malim stvarima, koje jako puno znače kada ih svi primenjujemo. Ono što svakako možemo je čuvanje zelenih površina koliko je u našoj moći, ne bacanjem smeća jer to smeće neko treba da pokupi za nama, skupljanjem izmeta svojih kućnih ljubimaca jer ako to ne uradimo mi neko drugi to mora za nas, parkiranje na mestima koja su za to predviđena umesto na zelenim površinama… Možemo da pokažemo da su nam zelene površine zaista potrebne i šta nam znače tako što ih čuvamo i ne ugrožavamo, jer zelene površine su naše dvorište ispred naše kuće.

Kad ste već ovde…

• Čemu služi zelenilo u gradu i zašto mora da postoji