Arhitektonski arhipelag u Rijeci kao kontrapunkt nekontrolisanoj izgradnji

Umesto prepuštanja prostora stihijskom širenju, čelnici grada odlučili su se za celovitu viziju budućeg razvoja i zatražili su od arhitekata dobro oblikovanu viziju lokaliteta od čak 50 hektara.

Autor ovog inovativnog naselja u Hrvatskoj je arhitekta dr Alen Žunić, docent na Arhitektonskom fakultetu u Zagrebu i prvi čovek kreativnog studija Albatross, koga znate i kao učesnika poslednjeg BuildUp-a u organizaciji našeg portala, koji je pod nazivom Re:Gradnja održan u Beogradu u novembru 2023. godine.

Zajedno sa mladom arhitektinjom Petrom Vlahek i svojim timom, on je na poziv Grada Rijeke osmislio kreativnu viziju buduće rezidencijalne zone Turanj na zapadnoj periferiji grada, iznad Hotela „Hilton“, koja bi trebalo da se proteže na 50 hektara površine, duž zadnje neizgrađene teritorije Rijeke uz morsku obalu.

Naselje je okvirno planirano za 1.500 ljudi, s vrlo niskom gustinom izgrađenosti od 30 stanovnika po hektaru, te se očekuje oko 260 do 280 novih stambenih jedinica – od urbanih vila do nešto gušće postavljenih atrijumskih kuća manje kvadrature i investiciono dostupnijih građanima.

Pročitajte još na Gradnja.rs:

• Luksuzno, a priuštivo: Ovako izgleda naselje Zain Park u Podgorici

Kako zaustaviti nekotrolisanu izgradnju

Rešenje se bazira na ideji naselja kao „urbane šume“ (Urban Forest Archipelago), što znači da projekat afirmiše zatečeno zelenilo, ali ujedno uvodi urbanitet i projektovani red u obuhvat buduće stambene zone.

„Konceptom smo hteli pripremiti podlogu za prvo savremeno naselje u Rijeci koje se ne bazira na uobičajenom rigidnom planerskom zoniranju namena, već na dizajniranim potezima urbane strukture i netipične infrastrukture u funkciji arhitektoničnog urbanizma.“ – kaže zagrebački arhitekta.

“Uvođenjem paralelnih poteza saobraćajnica i pratećih terasa trebalo bi da se zaustavi nekontrolisana postojeća izgradnja koja na strmom terenu, na samom zapadu grada, sve više nagriza taj izrazito šumovit prostor okrenut moru.” – dodaje on.

Uvođenjem paralelnih poteza saobraćajnica i pratećih terasa trebalo bi da se zaustavi nekontrolisana postojeća izgradnja.

Čelnici Grada Rijeke su u ovom slučaju odabrali proaktivni proces, te su se, umesto prepuštanja prostora stihijskom širenju i puzećim devastacijama, odlučili za celovitu viziju budućeg razvoja i zatražili su od arhitekata dobro oblikovanu, holistički osmišljenu viziju prostora koja bi prethodila formalnom urbanističkom planu i poslužila kao podloga za pripremu i komunikaciju s građanima.

„Ključan cilj takvog pristupa jeste odmak od planerske fragmentisanosti ili „širenja“, a upravo na taj način se u svetu i radi kvalitetan urbanizam – pre rasporeda 2D boja u planovima, prvo pripreme 3D sliku kako prostor može potencijalno izgledati, vizuelno dovoljno jasnu i običnom čoveku, a ne samo struci“, naglašava Žunić.

Teorija arhipelaga

Arhitekte su imale i ponajbolje urbanističke teorijske modele kao podlogu za rešenje ovako osetljive lokacije u gradu. Inspiracija im je bio spoj dva paradigmatska projekta – Berlin as A Green Archipelago: The City in the City, nemačkog autora Osvalda Matijasa Ungersa, i Ville Nouvelle Melun Senart holandske prakse OMA, ali ne doslovno, već su ih modifikovali i nadogradili za savremeno doba i za stvaran prostor riječkog konteksta.

U njihovom pristupu savremeni hibridni model teorije arhipelaga kombinuje najbolje od oba predloga.

“Postojeća šuma je metaforičko ‘more zelenila’, ili ‘lepak’ celine, ‘ostrva’ su glavne stambene podceline naselja (obuhvataju i limitiraju i delove postojeće nekontrolisane izgradnje i nove zone) a tako dobijeni sistem zaista stvara arhipelag povezan u celinu novoplaniranim saobraćajnicama, stazama i javnim, zelenim prostorima. Sve okolo, što je neizgrađeno, prepustili smo vegetaciji, sportu i rekreaciji – ispunjeno je šumom, niskim rastinjem, uređenim landscapeom“ – pojašnjavaju autori projekta.

Pitanje je gde NE graditi

Funkcionalno postoje tri osnovna dela koncepta ovog naselja koji su međusobno neodvojivi. Prvi sloj je šuma, postojeće mediteransko zelenilo koje arhitekte rešenjem maksimalno čuvaju, s ciljem da se umesto tačkaste, raštrkane izgradnje na celom obuhvatu unapred sagleda gde je moguće decentno pozicionirati arhitekturu bez „napada“ na pejzaž.

„Pitanje za nas nije bilo ‘gde graditi’, već ‘gde se suzdržati od intervencija’. Procesom eliminacije definisali smo površine na kojima je moguće interpolirati arhitekturu, ali po principu zgušnjavanja sadržaja kako se novo urbano tkivo ne bi kancerogeno širilo u okolni, prirodni prostor“, ističe Žunić.

Uz zelenilo, na vizuelizacijama se može videti jednako važan sloj naselja, a to su potezi terasa koji „krote“ topografiju. Tako uredno složene, paralelne linije terasa-podzida označavaju poteze uz koje je jedino moguće graditi, ali one postavljaju i smerove uz koje će se nalaziti saobraćajnice (manje stambene ulice).

Umesto kroz vertikalu nebodera, sprovedeno je zajedničko stanovanje u horizontalnom potezu.

Zanimljiv je predlog ovog rešenja da se u Rijeci, poznatoj po neboderima, napravi inverzan pristup.

„Naš projekat, sa terasama koje povezuju kuće u dugu liniju, sugeriše naizgled kolektivno stanovanje, ali svako se na vlastitu parcelu naseljava sa svojim vrtom, specifičnom kućom i sjajnim vizurama na najveća hrvatska ostrva Krk i Cres.”

Umesto kroz vertikalu nebodera, sprovedeno je zajedničko stanovanje u horizontalnom potezu.

“To je i odgovor na pitanje o visini gradnje u zoni zadatog obuhvata – niske stambene jedinice s jednim ili dva sprata, tek u izuzetnim slučajevima s trećim“, kažu iz Albatrossa.

Za arhitekte potezi terasa u ovom naselju individualnog stanovanja imaju potencijal da naprave iskorak prema stvaranju osećaja zajednice i formiranju poluprivatnog/polujavnog prostora.

„Istovremeno je moguće učestvovati u zajedničkom druženju i razvoju socijalnih odnosa između suseda, ali i izdvojiti se unutar vlastitih parcela, u zasebnim kućama, te uživati u miru. Takvim zajedničkim razmišljanjem o ideji deljenja naselja kao prostora zajednice nadamo se da ćemo prevazići probleme onog što mi nazivamo ‘egotopijom’“, dodaju autori.

Amputiranje realnosti

Treći i posljednji layer naselja je izgradnja – postojeća i novoplanirana. Postojeća izgradnja je realnost koju arhitekte ne planiraju da uklone, već su je ogradili u jedno od „ostrva“ koje ima jasno definisane granice oko trenutnih nepravilnih, amorfnih zona, a sve kako bi se sačuvao urbani razvoj ostatka Turnja.

Iliti, kako ističu iz Albatrossa – „Metaforički rečeno, amputiran je jedan deo tela kako bi se spasao ostatak“.

U celom naselju je niska gustoća izgradnje. Arhitekte su rešenje ostavile dovoljno fleksibilnim kako bi se unutar iste matrice naselja, kasnije pri izradi plana, variranjem stambenih tipova mogla još prilagođavati gustoća i poželjan broj stanovnika.

Rešenja za običnog čoveka

Jedna od ideja budućeg Turnja je ne samo elitno, već i priuštivo stanovanje „za običnog čoveka“. Iako je u projektu ponuđen velik broj izgleda kuća, autori ističu da to nisu finalni izgledi vila u Turnju.

„Kuće u našem rešenju su samo predlošci mogućih oblika, no jednog dana će vlasnici parcela, kao pojedinačni investitori, angažovati svoje arhitekte koje će im osmisliti unikatne objekte. Mi smo samo dali inicijalni raspon, od skulpturalnih slobodnih formi do pravilnijih kubičnih kuća (kakve već danas i imamo unutar obuhvata) ili smaknutih volumena. Jednoobraznost terasa ne znači ujedno i copy-paste stambenih jedinica uz njih već smo projektom ostavili otvorene opcije svakom budućem stanovniku da prema vlastitim afinitetima i finansijskim mogućnostima sam uredi svoj objekt i parcelu“, navodi Žunić i na kraju dodaje:

„Pri projektovanju kuća svaki stanar želi lični izraz, ‘svoj dom’ i ekspresiju koja odražava njegov identitet. Kako izgradnja ne bi bila usmerena samo na jednoporodične kuće, rešenje je otvoreno i za još jednu tipologiju koju sam ranije spomenuo – urbane vile koje udovoljavaju hibridnoj potrebi za merilom i izgledom individualno stanovanje i funkcionalno i investiciono ‘kolektivno’ stanovanje u stanu, ne nužno u zasebnoj kući“.