Čemu služi zelenilo u gradu i zašto mora da postoji

Prethodnih godina, a naročito u poslednjih nekoliko meseci, sve je češća pojava ograđivanja zelenih površina u gradskim blokovima kako bi nikao još poneki objekat. Može se pretpostaviti da je to rezultat neinformisanosti o značaju ovih površina, jer u protivnom nema racionalnog razloga da se život u gradu toliko ugrozi.

Za početak, potrebno je razumeti da zelena površina u bloku nije površina koja još nije stigla da bude izgrađena, već uređeno zelenilo koje tu mora da postoji. Potpuno je razumljivo da je interes investitora da svaki kvadratni metar zemljišta pretvori u građevinsko i unovči, ali upravo zato moraju da postoje institucije koje deluju u korist grada i građana.

U urbanističkom planiranju, primetno je da je zelenilo zastupljeno u značajnim procentima na površinama svih namena. To znači da u svakom planu ili projektu mora da se nađe unapred određen procenat zelenih površina. Ove površine planiraju se kao drvoredi, travnjaci, parkovi ili šume. Pored kvaliteta ambijentalne vrednosti koju formiraju, kao i prostora rekreacije i relaksacije koji doprinose opštoj dobrobiti ljudi, zelene površine nas štite od brojnih hazarda.

Kvalitet vazduha

Od elementarnih stvari koje su najčešća asocijacija na zelenilo, odnosno na drveće u gradovima, kao najočiglednija se izdvaja proizvodnja kiseonika. Savremeni razvoj gradova, koji u urbano tkivo uvodi različite nove materijale i izvore zagađenja, trebalo bi da zahteva porast procenta zelenih površina, kako bi bilo moguće održati kvalitet vazduha na nivou koji se procenjuje zdravim za život ljudi.

Veliki broj automobila i industrijskih postrojenja u gradovima rezultirao je dramatičnim padom kvaliteta vazduha, koji u pojedinim gradovima sveta doseže i alarmantne parametre, koji su veoma štetni po zdravlje stanovništva. Ovaj slučaj primetan je i u Beogradu. Naime, tokom većeg dela godine kvalitet vazduha se nalazi u umereno štetnom i štetnom opsegu, što nije karakteristično za evropske prestonice kojima srednja vrednost kvaliteta vazduha varira između veoma dobrog i umereno dobrog.

Strateškim pošumljavanjem delova gradova upravo se utiče na smanjenje količine štetnih čestica u vazduhu.

Ova vrsta problema lako se prevazilazi sadnjom visokog rastinja, odnosno drveća koje ima ulogu „filtera“ gradskog vazduha. Strateškim pošumljavanjem delova gradova upravo se utiče na smanjenje količine štetnih čestica u vazduhu, dok vazduh postaje bogatiji kiseonikom.

Toplotna ostrva

Drugi čest problem gusto izgrađenih gradova jesu toplotna ostrva, odnosno površine u gradu koje se zagrevaju i dosežu višu temperaturu od svog okruženja. Ovakvi efekti najčešće su posledica preterane izgradnje i popločavanja gradskih površina, kao i uklanjanja zelenih površina. Iako značajan udeo u kreiranju toplotnih ostrva imaju i saobraćaj i pojedini objekti, njihovo najjednostavnije rešenje se ogleda u ozelenjavanju gradskih prostora i planiranju javnih zelenih površina.

U urbanističkom projektovanju lako je prepoznati dva ekstrema pristupa javnim površinama. Jedan pristup je potpuno popločavanje prostora, dok je drugi potpuno ozelenjavanje i kreiranje veštačkog ambijenta prirode. Rezultati potpuno popločanih prostora upravo su toplotna ostrva koja nastaju kao posledica pregrevanja materijala korišćenog za popločavanje.

Zelena površina u bloku nije površina koja još nije stigla da bude izgrađena, već uređeno zelenilo koje tu mora da postoji.

Ako poredimo površinu u potpunosti prekrivenu betonom ili kamenom u istom okruženju kao i identičnu površinu pokrivenu travnjakom i drvećem, možemo primetiti veliku razliku u temperaturi. Kada se betonske i kamene ploče zagreju, one i emituju nazad toplotu, dok je zelena površina „upija“ i ne vraća u okruženje.

Kao što je slučaj da se velike betonske površine zagrevaju prekomernim popločavanjem, na sličan način se formiraju i toplotna ostrva u ulicama. Linearno zelenilo, odnosno drvoredi igraju ključnu ulogu u hlađenju, ali i prečišćavanju vazduha u ulicama. Drvoredi prave hlad na trotoarima i kolovozima, odnosno spuštaju temperaturu, tako da emisija toplote iz popločanja nije velika, a istovremeno stanare čiji su prozori orijentisani prema ulici štite od buke i zagađenja.

Poplave

Prilikom većih padavina i visokih vodostaja, veliku ulogu u sprečavanju nepogoda imaju zelene površine i pošumljene obale, koje zadržavaju vodu, odnosno štite obalu od odrona. Izgradnjom objekata na obali, kojima se narušava prirodna obaloutvrda, stvara se potencijalni hazard u slučaju podizanja nivoa reka, zbog čega dolazi do plavljenja teritorije prema zaleđu.

Po sličnom principu, izgradnjom objekata ili popločavanjem niskog zelenila na delovima parcela namenjenim zelenim površinama, uništava se prirodni način sakupljanja viška vode. Na primeru Beograda, posledice ovakvog delovanja ogledaju se u „rekama“ koje teku niz ulice posle obilnih padavina, jer postojeći šahtovi i odvodi nisu proračunati da prime svu količinu padavina. Baš tome služe travnjaci i nisko zelenilo u izgrađenim blokovima.

Arhitektonska i planerska praksa u službi hazarda

Od uklanjanja drveća po gradovima, preko izmeštanja žardinjera sa trgova, do masovne seče hektara šuma, nemoguće je ne primetiti da arhitektonska praksa u gradovima Srbije često utiče na pojavu nepogoda koje je upravo kroz arhitekturu i urbanizam moguće sprečiti. Dok se u ostatku Evrope „zelena gradnja“ razvija vrtoglavom brzinom, uz nalaženje mehanizama kojim će se ekološki dizajn uvrstiti u svakodnevicu kroz urbani dizajn, u Srbiji je situacija malo drugačija.

Paralelno sa svetskim tokovima gde se radi na dizajniranju vodenih rezervoara i retenzija, i pronalaženju što boljih sistema smanjivanja toplotnih ostrva upotrebom zelenih krovova i fasada, u Beogradu je primetan trend betoniranja „slobodnih“ površina. Počevši od Trga Republike, koji bez zelenila leti više podseća na usijanu plotnu nego na trg, preko divlje gradnje na levoj obali Save, kojom se ugrožava obaloutvrda novobeogradskih blokova, deluje kao da u planiranju Beograda osnovni značaj zelenih površina nije poznat.

Šta ćemo disati kada sve posečemo?

Umesto da se planski pošumljavaju zagađeni delovi grada, i da se planiraju parkovi i travnate površine koje će praviti prijatne ambijente za dokolicu i istovremeno čistiti vazduh i rešavati probleme zagrevanja vazduha i zadržavanja vode, do poslednjih granica grade se objekti na zelenim prostorima blokova, masovno se popločavaju travnjaci kako bi postali parkinzi, i izrađuju se urbanistički planovi koji predviđaju seču hektara i hektara šuma.

Iz ove pozicije trebalo bi da se zapitamo – šta ćemo disati kada se poseče svo drveće? Da li ćemo plivati ulicama posle svake veće kiše? Da li ćemo konstantno trpeti vrućine na koje smo mogli da utičemo?

Kad ste već ovde…

• Spomenik prirode – od betona: PDR za kompleks „Avala film“