Arhitektonski crtež – dokaz rađanja arhitekture
Često završe u smeću, mlađe arhitekte je preskaču, a više nisu ni deo prijemnog ispita. Skice i crteži su izvor nastanka jedne ideje koje bi trebalo da budu spašene od zaborava.
Arhitektonski crteži i skice zauzimaju jedno od najznačajnijih mesta u procesu rađanja arhitekture. Za ovaj svojevrsni „začetak“ potrebno vrlo malo – tek prazan delić hartije, najjednostavnija olovka i smisao autora, dok izvedba istog o samom autoru i njegovom delu govori mnogo. U njima se prepoznaju, ne samo crtačko umeće i filozofska zrelost već i manir jedne epohe, crte ličnosti, raspoloženje, pa čak i pol i uzrast autora.
Kao svojevrstan dokaz razmišljanja o arhitekturi, ta transformacija linija, površina, oblika i masa jednog crteža može se vrednovati kao istorijski dokaz (izvor) nastanka jedne ideje. Ona može i ne mora doživeti svoju materijalizaciju u prostoru, ali se njena uloga i značaj može uporediti sa jednim izvedenim arhitektonskim delom.
Transformacija linija, površina, oblika i masa jednog crteža može se vrednovati kao istorijski dokaz nastanka jedne ideje.
Naravno, sve ovo je moguće ako crtež svoju egzistenciju nastavi i posle prvog velikog spremanja radnog prostora. Često i same arhitekte svoja razmišljanja doživljavaju kao „usputne žvrljotine“ koje ili bacaju nakon završetka nekog projekta ili odlažu u „zaboravljene fascikle“, koje godinama, ponekad i decenijama tavore u radnim stolovima i plakarima.
Međutim, ta nezainteresovanost arhitekata prema svojim crtežima je samo prividna. Kada je potrebno, oni im se iznova vraćaju, možda u potrazi za nekom prethodnom idejom, često i kao vid praćenja sopstvenog idejnog i crtačkog napretka ili jednostavno iz nostalgije za nekim minulim vremenima.
Može li bez skica?
Trend izražavanja kroz crtež vezuje se za starije generacije arhitekata, koji svoje ideje i dalje razrađuju kroz ozbiljne serije crteža. Mlađe generacije nekako sve više preskaču tu etapu ili vid izražavanja, pa svoje zamisli odmah pretaču u neki od digitalnih programa. Ovo ide do te mere da čak i one inicijalne „žvrljotine“, koje u nekim slučajevima mogu biti esencijalne u procesu istraživanja jednog projekta, odmah bacaju nakon što su na papiru ili monitoru ustanovili neki primarni koncept.
Još jedna od obeshrabrujućih činjenica jeste da je Arhitektonski fakultet u Beogradu, pre više od pet godina, ukinuo slobodoručno crtanje na svom prijemnom ispitu. Razlog je kako kažu, da se ovim potezom omogući jednak uslov svim zainteresovanim đacima, da upišu i studiraju arhitekturu, bez obzira da li jesu ili nisu talentovani crtači. U krajnjoj liniji, koliko je neki arhitekta dobar crtač ne govori o njegovom uspehu kao inženjera, jer se dešava da je neko zaista dobar projektant, a da ne poseduje tu umetničku crtu.
Međutim, za svakog arhitektonskog inženjera važno je da ume da se na osnovnom nivou grafički izrazi, što znači da bi svaki zainteresovani kandidat za upis na Arhitektonski fakultet morao da uloži bar minimum napora da savlada slobodoručno crtanje. Naravno i da prijemni ispit iz te oblasti ne bude više toliko zahtevan kao ranijih godina, ali i da ne ide u drugu krajnost koja isključuje crtanje iz materije koja se polaže i ocenjuje.
Naši poznati crtači
Pravila nekog fakulteta ne možemo menjati, ali na povratku crtežu možemo raditi. On se može promovisati kroz stručne izložbe, koje nisu materijalno zahtevne za organizaciju, a dosta promovišu i podstiču kolege da iz svojih fijoka, na svetlost dana, ponovo iznesu crteže nekog poznatog projekta ili nekih svojih razmišljanja.
Takođe, veoma je važno da se o tome piše i da se kroz naučnu i stručnu publicistiku promoviše ovaj vid izražavanja. Kao autore izložbi na temu crteža izdvojio bi arhitektu Srđana Gavrilovića i moju malenkost („Arhitektura na marginama“, 2013, 2014 i „Crteži i skice u arhitekturi“, 2016), a kao naučne istraživače istoričara umetnosti profesora Aleksandra Kadijevića i arhitekte Vladimira Parežanina i Vladimira Kovača.
U prošlosti, gotovo da nije postojao ni jedan poznati arhitekta sa naših prostora koji nije bio dobar crtač. Javnosti su već uveliko poznati crteži arhitekata Grigorija Samojlova, Nikole Dobrovića, Aleksandra Deroka, Đorđa Tabakovića, Milana Zlokovića, Ive Kurtovića, Alekseja Brkića, Ranka Radovića, Bogdana Bogdanovića i drugih, dok su od živih arhitekata izdvajaju: Mario Jobst, Aleksandar Radojević, Spasoje Krunić, Milica Jakšić, Đorđe Bobić, Petar Arsić, Mustafa Musić, Branislav Mitrović, Dejan Babović, Ksenija Bulatović, Saša Buđevac, Milan Dimitrijević, Goran Vojvodić, Srđan Gavrilović, Marko Jakšić i Đorđe Mandrapa.
Posebno su zanimljivi putopisni crteži, koji nastaju, kako im i sam naziv ukazuje, na mnogobrojnim putovanjima arhitekata. Na proputovanjima su kao crtači posebno bili aktivni arhitekte Mihajlo Mitrović, Slobodan Vasiljević i Zoran Petrović, koji je na putovanjima često bio u društvu još jednog crtača, arhitekte Branislava Milenkovića. Na njihovim crtežima se pojavljuju pejzaži bivše Jugoslavije, zaboravljena sela Balkana, ali i vedute evropskih i svetskih metropola, u kojima su se zadržavali kao turisti ili zbog privatno-poslovnih aktivnosti na duži period nastanjivali.
Skice na salvetama
Što se tiče atraktivnosti i vrednosti, najtraženije su crteži i skice na salvetama. Oni nastaju najčešće kada arhitekta svoju zamisao skicira investitoru na zajedničkom poslovnom ručku. Autor tada nije u prilici da na sto iznese blok papira i pribor za crtanje, već je prinuđen da na jednoj ili nekoliko salveta, jednostavnim, kroki potezima, skicira svoju zamisao. Tada do izražaja dolazi njegova spretnost da kroz jednostavan crtež iskaže svoju ideju i ostavi utisak na investitora.
U svetu se već uveliko organizuju izložbe na temu arhitekture „na salvetama“, a naročito su popularne one na kvadratnim koje se služe uz koktele.
