Kako je sanirano Veliko stepenište na Beogradskoj tvrđavi
Saniranje poznatog stepeništa na Kalemegdanu izazvalo je veliku pažnju javnosti pa zato pozdravljamo odluku Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda da objavi detaljnu proceduru njihovog rada.
Poslednjih dana juna 2019. godine završena je rekonstrukcija i restauracija Velikog stepeništa Savskog šetališta na Beogradskoj tvrđavi. Projekat i konzervatorski nadzor nad izvođenjem radova je radio Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda, koji je na svojoj Facebook stranici objavio detaljnu proceduru njihovog rada koju prenosimo u intergralnom obliku.
Zatečeno stanje
Veliko stepenište sa terasom je smešteno na prostoru Jugozapadnog tvrđavskog fronta, odnosno na mestu gde se ranije nalazio rov sa kontraeskarpom, kao i skriveni put. Do uređenja ovog dela tvrđavskog prostra, došlo je tokom obimnih radova na uređenju Parka Kalemegdan nakon I svetskog rata. Idejni projekat je autorsko delo Aleksandra Krstića, šefa odseka za parkove. Krstićev projekat je predvideo monumentalno stepenište sa dva pravougaona podesta, kao rešenje za postojeću visinsku razliku.
Već nekoliko godina nakon navedenih radova, izvršena je i rekonstrukcija Savskog šetališta, najverovatnije zbog problema statičke prirode. Projekat rekonstrukcije je poveren arhitekti A. Čelpanbajeva, tada zaposlenom u odseku za uređenje parkova, a radovi su vršeni tokom 1932 i 1933. godine.
Veliko stepenište i produžetak Savskog šetališta izgrađeni su na klizištu. Prilikom bombardovanja 1941. godine tokom Drugog svetskog rata prostor je bio devastiran do izvesne mere, a to se odnosi naročito na dekorativnu obradu stepeništa. Oštećeno stepenište je najverovatnije bilo obnovljeno tokom rata, u veoma pojednostavljenoj formi, lišenoj nekadašnje monumentalnosti.
Tokom 50-ih i 60-ih godina 20 veka prostor stepeništa i šetališta je ostao zapušten usled lošeg održavanja. Tek 1987. godine je doneta odluka da se pristupi radovima sanacije i restauracije i 1989. godine je urađena statička sanacija, ponovo napravljena ograda, postavljena nova gazišta. Urađena je i kosa stepenišna ploča, koja je zategama i kontrategovima ankerovana na nosivom tlu. Ovaj metod sanacije terena i stepeništa pokazao se kao dobar i rešio je problem vezan sa statikom.
Brački krečnjak od koga su tada urađena gazišta po svojim fizičko-mehaničkim svojstvima ne odgovara nameni.
Međutim, izbor kamena za monolitna gazišta se pokazao kao loš. Naime, brački krečnjak od koga su tada urađena gazišta po svojim fizičko-mehaničkim svojstvima ne odgovara nameni. Kamen je brzo počeo da propada, zbog loše otpornosti na mraz pojavile su se mnogobrojne pukotine, koje su se vremenom uvećavale i na mnogim mestima je došlo do značajnog gubitka kamenog materijala.
Poslednja sanacija Velikog stepeništa rađena je 2006. godine i tom prilikom su pukotine zalivene cementnim malterom, pojedine veštačkim kamenom nepoznatog sastava, dok su veći nedostaci nadomešteni pločastim kamenim zakrpama u cementnom malteru. Ovakav metod sanacije ubrzo je pokazao svoje loše strane, i na stepeništu su se pojavila još veća oštećenja.
Šta je sada urađeno
Tokom radova koji su trajali četiri meseca izvršena je konzervacija i restauracija ograde stepeništa izgrađene od peščara i rekonstrukcija svih gazišta i podesta koji su bili izgrađeni od krečnjaka sa Brača.
Nakon uklanjanja stepenika utvrđeno da je podloga u dobrom stanju na više od 2/3 površine. Urađeno je ispitivanje podloge „pull off“ metodom, i doneta je odluka da se cementna košuljica ne obija, već da se uradi njena reparacija na oštećenim delovima.
Nakon detaljnog pregleda ograde, odlučeno je da se ograda neće demontirati. Potrebno je bilo uraditi restauraciju oštećenja, izvršiti čišćenje fuga i fugovanje i izraditi polomljene i nedostajuće delove. Promene boje koje se mogu uočiti na nekim delovima su posledica metalnih ankera kojima je ograda spajana. Detaljnom sanacijom svih naprslina i otvorenih fuga sprečeno je dalje prodiranje vode i kontakt sa gvozdenim ankerima čime je životni vek ograde produžen.
Stepenici su izrađeni od masivnih monilitnih kamenih gazišta od krečnjaka iz Danilovgrada.
Stepenici su izrađeni od masivnih monilitnih kamenih gazišta od krečnjaka iz Danilovgrada čija fizičko-mehanička svojstva više odgovaraju našim klimatskim uslovima. Ovaj kamen je izabran u saradnji sa petrolozima kao vizuelno najpribližniji a boljih svojstava nego prethodni. Stepenište je pre radova bilo u izuzetno lošem stanju, imalo je brojne duboke paralelne pukotine i listalo se, mnogi delovi stepenika su bili odlomljeni i nedostajali su, tako da je stepenište bilo opasno za posetioce.
Zahtevan deo posla bilo je i čišćenje ograde i skulpture lava od prljavštine i grafita. Skulptura je dodatno na površini imala i naslage farbe kojom su u nestručnim intervencijama maskirani grafiti. Nakon čišćenja farbe došlo se do sloja grafita koji su prekrivali najveću površinu skulpture. NJihovo skidanje bilo je veoma teško ali je intervencija uspešno završena zbog prirode samog varijeteta kamena od koga je izrađena. Veći problem je bio uklanjanje grafita sa ograde, gde na pojedinim delovima grafiti nisu mogli biti potpuno uklonjeni jer su prodrli duboko u strukturu kamena.
Nakon sagledavanja svih okolnosti, pojave sve većeg vandalizma, odlučeno je da se celo stepenište i ograda zaštite antigrafitnim premazom kako bi u slučaju oštećenja nastalih grafitima ista mogla biti uklonjena bez trajnog oštećenja postojeće ograde i novougrađenih stepenika.
Kao dekorativni detalj koji je postojao na prvobitnom stepeništu izrađene su prema arhivskim crtežima i fotografijama kamene žardinjere.
Sledi rekonstrukcija Vidikovca
Rekonstrukcijom i restauracijom Velikog stepeništa vraćena je njegova potpuna funkcionalnost i povećana bezbednost posetilaca a ovom veoma značajnom delu parka Kalemegdan vraćen je nekadašnji izgled. Nakon rekonstrukcije i restauracije Malog stepeništa završene prošle godine nastavljeno je uređenje Savskog šetališta, koje će se nastaviti rekonstrukcijom Vidikovca u produžetku Savskog šetališta za koje je Zavod za zaštitu spomenika kulture grada Beograda takođe izradio projekat.
Kad ste već ovde…
