Mihailo Valtrović: Svestrani arhitekta i čuvar kulturnog nasleđa
Valtrovića pamtimo kao upravnika Narodnog muzeja, osnivača Srpskog arheološkog društva, pokretača prvog stručnog časopisa Starinar, ali i kao kreatora efemernog spektakla koji je pratio krunisanje Kralja Petra I.
Mnoge velike arhitekte su, po nekom nepisanom pravilu, svestrane ličnosti. U većini slučajeva, pored arhitektonskog projektovanja, inspiraciju pronalaze u crtanju, slikanju, ali i muzici, to jest, sviranju nekog instrumenta. To nam govori da u mnogim umetničkim poljima traže ili ispoljavaju harmoničnost, podjednako iskreno kao i u svojoj primarnoj disciplini. Međutim, retki su primeri kada se neki arhitekta posveti istoriji, odnosno, proučavanju prošlosti, a kada se to i desi, oni postaju istoričari arhitekture, a u nekom slučaju i arheolozi. Ovaj profesionalni zaokret ostvario je jedan od zaslužnijih arhitekata, ali i arheologa i istoričara u srpskoj istoriji – Mihailo Valtrović.
Valtrović u Beogradu završava prirodnjački odsek Liceja, a zatim radi u Glavnoj upravi građevina (današnje Ministarstvo građevine). Nakon kraće službe, s državnom stipendijom odlazi na školovanje na arhitektonski fakultet u Karlsrueu. Nakon završetka školovanja, 1866. godine vraća se u Kneževinu Srbiju, gde postaje profesor u realci (gimnaziji), a od 1875. godine postaje profesor Velike škole. Svoj puni zamah doživljava 1881. godine, kada dobija katedru arheologije.
Svojim arheološko-arhitektonsko-likovnim delom, Valtrović i Milutinović utrli su put razvoju neovizantijskog stila.
U to vreme započinje plodonosan istraživački rad s kolegom arhitektom Dragutinom Milutinovićem (sin Sime Milutinovića Sarajlije, autor stare zgrade Železničke stanice u Beogradu). Obojca su bili školovani kao arhitekte-inženjeri, ali i s odličnim istorijskim predznanjem, pa im je istraživanje starih srpskih srednjovekovnih manastira bio veoma inspirativan posao. Do njihovih istraživanja, informacije i znanja o vizantijskom stilu, ali domaćim srednjovekovnim stilovima, dolazili su posredno, preko arhitekte prof. Teofila Hanzena, koji je pak vizantijsku arhitekturu najviše proučavao u njenim uticajima u Italiji. Ovo je bio veoma posredan put istraživanja, pa su i Hanzenovi učenici, među kojima i nekoliko srpskih arhitekata, imali polovična znanja i rezultate.
Odlaskom Valtrovića i Milutinovića na tek oslobođene teritorije Kneževine, to jest, Kraljevine Srbije, ali i one oblasti koje su još uvek bile pod Osmanskim carstvom, nastaje velika serija crteža i skica arhitekture i freskoslikarstva mnogih srpskih srednjovekovnih crkava i manastira. Po prvi put su slikari i arhitekte mogli da vide kako zapravo izgleda raški stil, vizantijski slog u gradnji, ili moravska dekoracija, a ponajviše kako su izgledali ili bili odeveni naši srednjovekovni vladari. Svojim arheološko-arhitektonsko-likovnim delom, Valtrović i Milutinović utrli su put razvoju neovizantijskog stila, odnosno nacionalnog pokreta u arhitekturi i drugim granama ikovne i primenjene umetnosti krajem 19. i početkom 20. veka.
Dolaskom na mesto profesora i dobijanjem katedre za arheologiju, Valtrović postaje i čuvar (upravnik) Narodnog muzeja (1881-1895), ali i osnivač Srpskog arheološkog društva (1883), kao i pokretač prvog stručnog, sada već naučnog časopisa Starinar (1884).
Mihailo Valtrović osmislio je efemerni spektakl, koji je 1904. godine pratio krunisanje Kralja Petra I.
Kao veliki poznavalac nacionalne istorije i vizuelnog identiteta, osmislio je efemerni spektakl, koji je 1904. godine pratio krunisanje Kralja Petra I. Naime, povorka koja je prethodila kraljevom dolasku, sastojala se iz tri segmenta – pešaka i konjanika opremljenih srednjovekovnom odećom, oklopima i oružjem, zatim vojnicima-ustanicima Prvog sprskog ustanka (tada je proslavljana stogodišnjica ovog datuma), koji je predvodio njegov deda vožd Karađorđe i na kraju pešaka i konjanika gardista u uniformi tadašnje vojske Kraljevine Srbije. Ovakav događaj do tada, ali ni nekoliko decenija kasnije, nije zabeležen u srpskoj istoriji.
Kreator krune i ordenja
Kao velikog poznavaoca istorije, umetnosti i heraldike, kralj Petar mu je poverio predsedništvo nad Glavnim odborom, koji je dizajnirao srpske vladarske insignije – krunu, žezlo, jabuku i opasač. Nešto ranije, Valtrović je na petstogodišnjicu Kosovske bitke (1889) dizajnirao najviše sprsko odlikovanje, Orden Svetog kneza Lazara. Ovaj orden su, pored kralja Aleksandra Obrenovića, nosili svi Karađorđevići, sve do 1945. godine, kada se svakom od tri primerka gubi trag. Njihova vrednost je neprocenjiva, pa se smatra da su tih godina ukradeni od strane nemačkog okupatora i da se do današnjih dana ilegalno nalaze u nečijoj privatnoj kolekciji.
Kao potvrdu njegovog obrazovanja, zalaganja i rezultata na polju nauke, istraživanja i promovisanja nacionalnih kulturnih vrednosti, Valtrović postaje slobodnozidarski član, a pod zaštitom Velikog Orijenta Italije, 1883. godine osniva slobodnozidarsku ložu „Sloga, rad i postojanstvo“, kada postaje i njen prvi starešina.
Kad ste već ovde…
