Projektovanje i izgradnja crkve Sv. Vasilija Ostroškog krije jednu zanimljivu priču koju vam otkriva istoričar umetnosti Marko Stojanović.
Arhitekta Mihajlo Mitrović ovih dana je bio aktuelna tema u svetu arhitekture. Doskorašnji predsednik Akademije arhitekata Srbije i po broju izvedenih dela naš najuspešniji arhitekta, napunio je 94 godine. Po njegovoj aktivnosti, doduše u poslednjih par godina na nivou kritičkih stručnih tekstova, uviđamo da je i dalje visprenog uma i da dostojno brani i promoviše našu arhitekturu. Kada se u obzir uzme njegov zavidni opus i životno doba u koje je uplovio, možemo slobodno reći da je Srbija dobila svog Oskara Nimajera ili Frenk Lojd Rajta. A da bismo bar delimično rasvetlili genijalni um ovog arhitekte, napravićemo osvrt na jednu zanimljivu epizodu u njegovoj burnoj karijeri – projektovanje i izgradnju crkve Sv. Vasilija Ostroškog u naselju Bežanijska kosa u Beogradu.
Umesto jednobrodne strukture ili upisanog krsta sa pet kupola, autor se opredeljuje za rotondu, to jest, objekat kružnog oblika.
Priča započinje početkom 90-ih godina 20. veka. Raspad Jugoslavije, građanski rat u bivšim republikama, izbeglice, finansijska kriza, sankcije, ali i liberalan stav jugoslovenskih političara prema Srpskoj pravoslavnoj crkvi, koja doživljava ponovno buđenje. Počinju da se zidaju crkve širom Beograda, pa i u naseljima koja su projektovana tokom 70-ih i 80-ih godina u kojima ni u snu nije predviđano zidanje bilo kakvog sakralnog objekta. Ista sudbina dočekala je i naselje Bežanijska kosa, gde je u blizini popularnih Karingtonki (arhitekte Dušan Simić i Mihailo Čanak) odabrano mesto za novu parohijsku crkvu. Kako se nije radilo o tipičnom novobeogradskom okruženju (urbanizam i arhitektura u duhu moderne) već o posmodernističkom duhu regionalnih reminiscencija u vidu porodičnih kuća kosih krovova i strukturom stanovništva pretežno iz Crne Gore i Hercegovine, izgradnja samog crkvenog objekta i odabir svetitelja zaštitnika u mnogo čemu je već bio definisan. Srećna okolnost bila je da je novi paroh naselja Bežanijska kosa došao iz lozničkog kraja, tačnije Banje Koviljače, gde je arhitekta Mitrović već 1985. godine projektovao parohijski dom. Zadovoljan njegovim arhitektonskim idejama, novi paroh ponovo upošljava Mitrovića, ovaj put na projektovanju novog sakralnog objekta.
Sinod SPC odbio je rešenje i zahteva od arhitekte da izradi drugo rešenje koje bi bilo po tradicionalnim idejama naših srednjovekovnih crkava i manastira.
Iako nije imao prethodnog iskustva u projektovanju sakralne arhitekture, Mitrović je sa zadovoljstvom prihvatio poziv i odmah se bacio na posao. Njegov nemirni, buntovnički duh i ovde su isplivali na površinu prilikom odabira forme samog objekta, koji nije bio baš tipičan za naše sakralne objekte, od srednjeg veka do polovine 20. veka. Umesto jednobrodne strukture ili upisanog krsta sa pet kupola, autor se opredeljuje za rotondu, to jest, objekat kružnog oblika. Nakon prvih skica koje su se dopale svešteniku, Mitrović izrađuje i idejni projekat. S njim izlazi pred Sinod SPC, koji nezadovoljan rešenjem, uz opravdanje da nije u duhu pravoslavlja već u duhu katoličanstva (verovatno pod utiskom katoličke crkve Sv. Antuna Padovanskog na Vračaru, arh. Jože Plečnik), odbija projekat i zahteva od arhitekte da izradi drugo rešenje koje bi bilo po tradicionalnim idejama naših srednjovekovnih crkava i manastira. Tada se u Mitroviću probudila svima dobro poznata arhitektonska sujeta, a za njom i inat da se projekat po svaku cenu odbrani, naravno sve to potpuno opravdano jer su o njegovo delu sudile vladike koje nisu imale nekog većeg znanja iz oblasti crkvenog graditeljstva niti sluha za neke savrmene ideje. Da bi nekako odbranio projekat, Mitrović u svoju odbranu poziva svoje ugledne prijatelje – slikara i likovnog kritičara/teoretičara Miodraga Protića i pisca i političara Dobricu Ćosića, koji svojim znanjem i ugledom pokušavaju da odbrane Mitrovićeve ideje. Bezuspešno… Vladike nisu popuštale, ali kada se činilo da je bitka izgubljena, arhitekta vadi „kec iz rukava“. Postavlja pitanje vladikama:
„Gde je drugi put, po pravoslavnom običaju, kršten Stefan Nemanja?“, upita arhitekta.
„U crkvi Sv. Petra u Rasu“, odgovaraju vladike.
„I kakvog je oblika ta crkva?“, upita Mitrović.
Vladike se malo zbuniše, ali mu bojaživo odgovoriše: „Paaa… kružnog.“
Nakon toga su vladike počele da se međusobo konsultuju, dok je arhitekta stojao mirno i čekao odgovor, koji je ubrzo i usledio.
„Gospodine Mitorviću, imate blagoslov da zidate vašu crkvu.“
Crkva Sv. Vasilija Ostroškog je od 1995. do 1999. godine u potpunosti izgrađena po projektima arhitekte Mitrovića, a oslikavanje unutrašnjosti dovršeno je 2002. godine. Jedna je od najzanimljivijih i najoriginalnijih dela savrmene sakralne arhitekture u Srbiji.
Foto: Tajga, Panoramio.net, Mapio.net
Svasta….nit je Sinod nadlezan za odobravanje projekata novih crkava, nit je ovo prva i jedina novija rotonda u SPCu. Njegoseva kapela je rotonda, crkva u Prcnju, paraklis u Kosijerevu, crkva na Kljucu, crkva Sv.Marine kod Bijelog Polja, itd itd
Jako prepotentan članak, bez neke dublje analize, ali zato pun malicioznih komentara baš kakav je i naslov.
Nema nista maliciozno u ovom clanku, barem mi nismo imali takvu nameru. Poenta je bila da pokazemo sta je dobar arhitekta i na nacin se brani projekat pred investirorima – opstim znanjem.
Vladike kao nisu znale za ovaj tip hrama. Ma dajte. Clanak napisan tek da se napise.
Inace pre je trebalo da bude odbijen zbog ekipe koju je zvao da ga brani nego zbog bilo cega drugog.