Srpski kulturni centar u Glini: Arhitektura protkana sećanjem
Dvospratni svetlarnik poprima formu prostornog negativa nekadašnjeg zvonika pravoslavne crkve, kaže za naš portal arhitekta Miloš Ušljebrka.
Banijski grad Glina smešten je na istoimenoj reci i njenoj pritoci Maji. Iako prva pominjanja sežu sa početka 13. veka, tek tri i po decenije nakon formiranja Vojne krajine, odnosno 1735. godine, započinje se sa izgradnjom vojne utvrde, a ubrzo kreće razvitak onoga što se danas prepoznaje kao urbana celina grada.
Glavnom glinskom ulicom nižu se svi značajniji objekti, dok uz prostor utvrđenja nastaje današnji gradski park. Pored upravnih objekata, u glavnoj ulici 1824. godine počinje se i sa izgradnjom pravoslavne crkve za glinsku parohiju, osnovanu 1777. godine.
Upravo pored nje, nastaje trgovačka kuća koja je predmet ovog arhitektonskog projekta. Izgrađena na ukrštanju ulica, ona kroz svoje postojanje prolazi kroz razne dogradnje, prenamene i promene vlasnika. Takav splet okolnosti na neki način predstavlja i kolaž glinskih istorijskih događaja.
Pročitajte još na Gradnja.rs:
- Arhetipski simbol ognjišta pretočen u savremeni arhitektonski izraz
- Kalatravina pravoslavna crkva kao novi svetionik u Njujorku
Spomen-dom žrtava fašističkog terora
Zgrada budućeg društvenog doma podignuta je kao ugaoni prizemni objekat krajem 19. veka, a njen vlasnik bila je porodica Detoni. Početkom 20. veka dograđuje se sprat, a u kući bivaju smeštene prodavnica i novčani zavod Hrvatska štedionica, kojim rukovodi vlasnik kuće Frano Detoni.
Sredinom dvadesetih godina prošlog veka, kuća je prodata porodici Letić. Njen novi vlasnik Ilija, ovde otvara pekaru, koja se nalazi na prestižnoj lokaciji u samom centru Gline. Početkom drugog svetskog rata, grad Glinu i njegovo stanovništvo zadesiće dešavanja na čije postojanje i danas sežu sećanja, a najstrašniji događaj desio se 30. i 31. jula, kada ustaše u pravoslavnu crkvu dovode, a potom i ubijaju oko 300 muškaraca.
Nedugo nakon pokolja, 12. avgusta 1941. crkva biva srušena, da bi po završetku Drugog svetskog rata, sloma NDH i konačnog oslobođenja zemlje na njenom mestu 1969. bio podignut Spomen-dom žrtava fašističkog terora. Glavna ulica od 1948. godine nosi naziv Žrtava fašizma, a sve u znak sećanja na ovaj strašni događaj.
Nakon vojne akcije Oluja 1995. godine, ovi nazivi nestaju, kao i celokupno srpsko stanovništvo. Spomen-dom u potpunosti gubi prvobitni karakter i menja naziv u Hrvatski dom. Danas, sem po sećanju nekih meštana, ništa ne ukazuje šta se tu odvilo u leto 1941. godine.
U pogledu arhitektonskih karakteristika, objekat nosi obeležja neorenesanse, karakterističnih za gradske kuće tog vremena.
Kako je već i rečeno, kuća umnogome deli sudbinu meštana Gline. Vlasnik kuće Ilija Letić strada 1941. na kućnom pragu. Nakon oslobođenja, u kući je bila smeštena partizanska pozorišna trupa, što samom objektu daje dodatni karakter u pogledu njegove buduće funkcije objekta kulture. Deo prostora kuće biva nacionalizovan, međutim vremenom i vraćen vlasniku, porodici Letić.
U pogledu arhitektonskih karakteristika, objekat nosi obeležja neorenesanse, karakterističnih za gradske kuće tog vremena. Kao građevina velikog značaja za urbano tkivo grada Gline, biva zabeležena kao zgrada visoke arhitektonske vrednosti.
Usled razarajućeg zemljotresa 2020. godine koji pogađa područje Banije objekat je u dobroj meri stradao. Nakon temeljnih pregleda, donesen je zaključak da nije nužno njegovo rušenje, ali je obavezna potpuna statička sanacija. Zatečeno stanje objekta pored navedenih statičkih problema, karakteriše i veoma usitnjena prostorna organizacija koja je odgovarala nekadašnjoj nameni obekta.
Mestimično uklanjanje tavanica
Uz konsultovanje hrvatskog Ministarstva kulture i Konzervatorskog odeljenja u Sisku, dozvoljena je unutrašnja reorganizacija objekta, uz obavezno zadržavanje spoljnog izgleda, prevashodno onih uličnih.
Sa dvorišne strane, dozvoljene su intervencije koje jasno naglašavaju razliku starog i novog, a kao granicu uspostavljaju trag urušavanja objekta nakon nedavnog potresa.
U novoj organizaciji susrećemo se sa višenamenskim prostorima, koji po potrebi poprimaju ulogu galerije, sale za okupljanja i odvijanje događaja iz domena kulture i društvenog aktivizma.
Kako bi se građena celina sagledala u svom punom značaju, a pritom se dodatno doprinelo uzvišenosti njene buduće uloge, tavanice objekta su mestimično uklanjane.
Prostor je moguće doživeti kroz dvospratnu visinu, što doprinosi i slobodnoj organizaciji prostora i njegovog prilagođavanja potrebnim funkcijama.
Dvospratni svetlarnik
Središnja ulazna zona, novim rešenjem viđena kao dvospratni svetlarnik, poprima formu prostornog negativa nekadašnjeg zvonika pravoslavne crkve, čime se uspostavlja simbolička veza sa pomenutim stradanjem, i pokušaj ponovne uspostave kulture sećanja.
Ovom intervencijom referiše se i na nikada do kraja izveden projekat Spomen-doma, autora skulptora Momčila Krkovića, slikara Dragana Čubrića, vajarke Mire Jurišić i arhitekte Jovana Rosića. Iako prihvaćen tek 1985. godine, sa izgradnjom se počinje početkom devedesetih, dok nakon akcije Oluja biva uklonjen.
Pored glavne zgrade, imanje sa više od 1.000 kvadrata površine posedovalo je pomoćne objekte, koji nisu valorizovani kao objekti od arhitektonskog značaja. To je pružilo priliku za njihovo uklanjanje i objedinjavanje dvorišnog prostora.
Stara pekarska peć kao genius loci
Izgradnjom zamenske pomoćne zgrade ostvaren je kontinuitet funkcionalne celine, a ona je svojom strukturom očuvala i staru pekarsku hlebnu peć, kao jedan od sinonima nekadašnje namene prostora, i svojevrsni duh mesta.
Kako je nova funkcija objekta u svom sadržaju predviđala i narodnu kuhinju za ugroženo stanovništvo ovog kraja, pomoćna dvorišna zgrada sama se nametnula kao prostor koji će poprimiti navedenu funkciju.
Novim rešenjem, teren na obodu dvorišta biva pokrenut, a time se stvara svojevrsno gledalište, koje u fokusu drži središnji dvorišni prostor.
Enterijerskom postavkom teži se isticanju svih slojeva postojanja zgrade, njenih dogradnji i rušenja.
Ovakvim potezom, pored nesumnjivog značaja za buduću društvenu namenu, prostor referiše i na nekadašnju pozorišnu trupu ovde privremeno smeštenu.
Enterijerskom postavkom teži se isticanju svih slojeva postojanja zgrade, njenih dogradnji i rušenja. Svojevrsna metafora istorijskih događaja, neretko ožiljaka.
Enterijer napominje i priseća na postojanje znamenitih ljudi glinskog kraja. Tako se srećemo sa velikim imenom srpskog vajarstva Simeonom Roksandićem, a tu su i avangardni zenitisti, braća Micić.
Uskoro i izgradnja kulturnog centra u Petrinji
Zgrada i prateći prostor 2021. godine bivaju otkupljeni od bivših vlasnika, porodice Letić, te novi vlasnik postaje Srpsko narodno vijeće u Hrvatskoj.
Projekat rekonstrukcije, dogradnje i prenamene izradio je arhitekta Miloš Ušljebrka. Do pre izvesnog vremena bio je zaposlen u zagrebačkom birou 3LHD, nakon čega započinje sa samostalnom arhitektonskom praksom.
Ušljebrka je inače i autor rekonstrukcije društvenog doma u dalmatinskom selu Žegar, a kako navodi za naš portral, sledi izgradnja srpskog kulturnog centra u gradu Petrinji, kao i rekonstrukcija nekoliko manjih objekata širom Hrvatske, u sredinama sa prisutnom srpskom zajednicom.
Grafički prilozi
Vizuelizacija
Faktografija
Srpski kulturni centar Glina
Društveni dom – javna zgrada
Grad Glina, Sisačko-moslavačka županija, Hrvatska
nepoznat
kraj 19. veka
arh Miloš Ušljebrka
Slobodan Jevtić
2022.
2022.
1.099 m2
P + 1 + Pk
