Providurova palata – najbolji ovogodišnji arhitektonski projekat u Hrvatskoj
Arhitekte su dobile zadatak da unutar istorijskog sklopa, u prostoru nejasne organizacije, projektuju nov i vrlo kompleksan sadržaj. Njihov rad ovenčan je sa dve prestižne nagrade.
Providurova palata u Zadru zajedno s Kneževom palatom čini integralni arhitektonski sklop i novu gradsku instituciju nazvanu „Dvije palače“. Novi kompleks umetnosti i kulture, savremena intervencija u obnovljenim palatama, prostire se na 10.000 m2, sa ambicijom kulturnog dnevnog boravka grada Zadra, ali i nacionalno relevantnog središta kulture i umetnosti.
Obnovljena Providurova palata za javnost je otvorena u aprilu 2022, a arhitektonsku izvrsnost projekta odmah je prepoznala i potvrdila struka: arhitektima Ivi Letilović i Igoru Pedišiću dodeljene su ovogodišnje najvažnije hrvatske nagrade za arhitekturu: nagrada „Viktor Kovačić“ Udruženja hrvatskih arhitekata za najuspešnije ostvarenje u svim područjima arhitektonskog stvaralaštva, te nagrada „Vladimir Nazor“ Ministarstva kulture i medija RH za najbolje godišnje umetničko ostvarenje u kategoriji arhitekture i urbanizma.
Pročitajte još na Gradnja.rs:
- Obnova kuće iz 19. veka kombinovanjem modernih materijala i starog francuskog šarma
- Kako je Zemunskoj gimnaziji vraćen stari sjaj
Nov sadržaj u prostoru stoletnih pregrađivanja
Većina prostora u novoj Providurovoj palati namenjena je izložbeno-galerijskoj delatnosti, a osim izložbenih i edukativnih, unutar sklopa se nalaze prostori ogranka Gradske biblioteke Zadar, te dve koncertne dvorane.
Izložbeni program Providurove palate je na samom je otvaranju započeo velikom retrospektivnom izložbom „Baciti istinu u lice“ zadarskog vajara Ratka Petrića koja je postavljena kroz oba sprata te u atrijumu palate.
Pre gotovo deset godina, početkom obnove Kneževe palate i planiranjem projekta Providurove, arhitekti dobijaju zadatak da unutar istorijskog sklopa, prostora stoletnih pregrađivanja i promena bez jasne organizacije osnove, projektuju nov i vrlo kompleksan sadržaj.
Nekoherentna organizacija zatečene istorijske strukture bila je u potpunosti neprikladna za muzejsku namenu čija je esencija u kretanju.
Usred izuzetno heterogenog zatečenog stanja trebalo je smestiti niz različitih muzejskih odeljenja Narodnog muzeja grada Zadra, koji sadrži istorijsko, prirodnjačko i etnološko i odeljenje, kao i galeriju umetnina, gde svako od njih treba da zadrži autonomnost izložbenih prostora, a da deli prateću infrastrukturu.
Tokom rada na projektu menjaju se i gradske potrebe, pa novi projektni zadatak dodatno zahteva i koncertnu dvoranu, polivalentnu dvoranu, te nove korisnike – Koncertni ured grada Zadra i Gradsku biblioteku.
Izuzetno nekoherentna organizacija zatečene istorijske strukture bila je u potpunosti neprikladna za muzejsku namenu čija je esencija u kretanju, bilo posetilaca ili zaposlenih i izložbenih eksponata.
Atrijum kao centralna zona između dve palate
Važan zadatak arhitekata bio je da liniju kretanja učine jasnom, te da lavirintsku strukturu, nastalu u kontinuiranom diskontinuitetu korišćenja, učine preglednom.
Obnovom Providurove palate njena ulična spoljašnjost, dimenzije i spratnost ostali su nepromenjeni, ali konstrukt novog projekta implementiran je u unutrašnjost, prethodno ogoljenu do njene konstruktivne osnove.
Veliki atrijum nekada jedna od otvorenih praznina oko koje su se organizovali unutrašnji prostori kompleksa, sada postaje natkrivena centralna zona između dve palate.
U prostoru atrijuma jasno je vidljiv susret starog i savremenog, preklapanjem istorijskih slojeva s novim arhitektonskim elementima.
Prostrani višeetažni volumen atrijuma najmonumentalniji je deo kompleksa i preuzima važnu funkciju centralnog ulaza i izlaza, prostora iz kojeg se posetilac može uputiti u svako odeljenje Dvije palače, te se popeti od prizemne do poslednje etaže.
U prostoru atrijuma jasno je vidljiv susret starog i savremenog, preklapanjem istorijskih slojeva s novim arhitektonskim elementima.
Atrijumom dominira belina, a svetlost translucentnog polikarbonatnog krova vuče pogled posetilaca prema gore, prema čeličnom konstruktu.
Mostovi koji spajaju dva oprečna sveta
Ekstenzije tog čeličnog konstrukta su velika bela stepeništa koja prolaze kroz prostor atrijuma i poput antena se spuštaju na tlo, nežno dodirujući kameni pod na koji se ne smeju osloniti.
Ispod stoletnog kamena smeštene su sačuvane istorijske cisterne koje su danas iskorišćene kao spremnici vode za sprinklere. Osim kamenog poda u atrijumu, prezervirana je i zatečena bunarska kruna.
Kroz prazninu atrijuma prolaze dva mosta, jedan novoprojektovan, a drugi zatečen, koji spajaju dva oprečna sveta postavke dveju palata.
Nasuprot prepariranim, bogatim, istorijskim i urednim prostorima Kneževe, zidovi Providurove palače su nesavršeni, ogoljeni i nepreparirani.
Kao kontrapunkt ranije obnovljenom prostoru Kneževe palače, gde su pronađeni ostacci enterijera brižljivo restaurirani kako bi rekreirali prošla vremena, izložbeni prostori Providurove palače ostaju nenametljivi.
Nasuprot prepariranim, bogatim, istorijskim i urednim prostorima Kneževe, zidovi Providurove palače su nesavršeni, ogoljeni i nepreparirani – poput anonimne ambalaže u koju tek treba postaviti umetnički sadržaj.
Providurova palata nije imala kamene plastike niti posebno vrednih stilskih ukrasa koji bi se mogli u potpunosti izložiti. Najveća pronađena vrednost su zidne slike otkrivene ispod kasnijih slojeva.
Jednostavna materijalizacija nove intervencije
Sve što je pronađeno, sačuvano je u fragmentima, te je u prostoru ostavljeno u dijalogu s novom arhitektonskom intervencijom koja je sasvim jednostavna u svojoj materijalizaciji i ne takmiči se sa zatečenim.
Originalne teksture zidova s pronađenim malterom i slojevima u kontrastu su s minimalističkim arhitektonskim elementima i podnim površinama obloženim belim i crnim kaučukom.
Spomenuti zatečeni most u atrijumu crveni je erker koji se nametnuo kao svojevrsni trademark Providurove palače i koloristički akcenat prostora.
U pod čeličnog erkera umetnuta je rampa, prohodna za korisnike sa smanjenom pokretljivošću, kako bi preuzela funkciju mosta između dve palate.
Ova istorijska čelična konstrukcija pronađena je za vreme gradnje ispod sloja maltera. Ispostavilo se da se radi o inženjerskom biseru – jedinstvenom primeru nosivog sistema ovog tipa specifičnom za prostor Dalmacije u 19. veku.
Premda je originalnim projektom predviđeno rušenje ove konstrukcije, prepoznata je njena vrednost, te je arhitektonskom odlukom zadržana.
U pod čeličnog erkera umetnuta je rampa, prohodna za korisnike sa smanjenom pokretljivošću, kako bi preuzela funkciju mosta između dve palate, za projekat nužnog, a projektovanog na obližnjoj poziciji.
Crveni mobil u monohromatskom atrijumu
Bojenjem u jarku boju sačuvani konstruktivni element istovremeno je postao i skulptura u prostoru – dinamičan crveni mobil postavljen u monohromatski atrijum.
Iz naglašene i ugodno zaslepljujuće beline apstraktnog prostora atrijuma posetilac se uspinje do najviše etaže staklenog hodnika. Tu biva izbačen u plavetnilo neba, među crvene krovove okolne istorijske izgradnje Zadra.
Vijugav prolaz kroz palatu, etaže, mostove i stepeništa atrijuma odjednom završava na konzolnom vidikovcu, nad slikom praznine dvorišta – preostalog neobnovljenog dela Providurove palače čijom će obnovom u nekoj bliskoj budućnosti kompleks palata biti potpuno finaliziran.
Čelična rešetka skriva u svom konstruktivnom delu svu tehnološku opremu, istovremeno ostavljajući netaknutu petu fasadu kuće.
Na krovu kompleksa nalazi se čelična rešetka – tehnička, komunikacijska i konstrukcijska kičma projekta bez koje čitava zgrada ne bi mogla da funkcioniše.
U njoj su sakriveni svi instalacioni uređaji nužni za kondicioniranje sklopa ovako složene namene; ogroman broj naslaganih jedinica klima uređaja, ventilacionih kanala i prateće infrastrukture.
Ovaj neočekivani parazit prožima, integriše i oživljava istorijsku strukturu na koju se naslanja, skrivajući u svom konstruktivnom delu svu tehnološku opremu, a istovremeno ostavljajući netaknutu petu fasadu kuće.
Minimalne razlike na prvi pogled
Fosil istorijskih palata u strukturi grada tako je priključena na aparat koji je „održava u životu“ – građevinsku suprastrukturu koja skriva nove slojeve za koje originalna palata, naravno, nikada nije projektovana.
Značajna uloga ove strukture je i konstrukcijska jer čelična rešetka oslonjena na zidove palate nosi translucentni krov natkrivenog atrijuma, stepeništa, te stakleni hodnik s panoramskim pogledom.
Brzopletim poređenjem osnove zatečenog istorijskog stanja palate i ovog novog, projektovanog i izvedenog, razlike se čine gotovo minimalne, nevidljive, svedene na debljinu linije nacrta, stvarajući utisak kao da je zatečena forma nedodirljiva i dominantna.
Projekat Providurove palače i čitavog kompleksa simbioza je savremene arhitektonske infrastrukture s istorijskim slojevima zatečenim in-situ.
Međutim, ovo je samo varka jer čitav taj novi i nužni instalacioni lejer: sprinkleri, vodovodna i kanalizaciona mreža, grejanje, hlađenje, ventilacija, odimljavanje, rasveta, ozvučenje, videonadzor, protivprovala, panik rasveta, požarni sektori, putovi evakuacije… svi ovi elementi koje je palata morala „nevidljivo“ da primi, nužni su za funkcionisanje da bi zadovoljila savremene standarde, zakone i propise.
Projekat Providurove palače i čitavog kompleksa Dvije palače simbioza je savremene arhitektonske infrastrukture s istorijskim slojevima zatečenim in-situ.
Koncepcijska pozadina projekta je sveža, stručna i hrabra perspektiva sagledavanja obnove stoletnih kuća koje dobijaju namenu i infrastrukturu za koju nisu bile dizajnirane, unutar zaštićenih gradskih sredina i istorijskih ambijenata.
Uspešna komunikacija svih aktera projekta
Namera projekta je stvaranje savremenog sloja koji jasno artikuliše i pravi distinkciju istorijskog dela i savremene intervencije s ciljem međusobnog nadopunjavanja i dijaloga.
Arhitekti se nadaju da su kroz ovaj projekat otvorena vrata i mogućnost da se u ambijentalnim istorijskim jezgrima gradova gradi na posve savremen način, savremenim jezikom i materijalima, u uspešnoj komunikaciji svih aktera projekta: arhitekata, konzervatora, predstavnika gradskih institucija, izvođača radova i ostalih sudeonika.
Grafički prilozi
Foto-galerija
Faktografija
Providurova palata
Trg Petra Zoranića, Zadar, Hrvatska
Iva Letilović i Igor Pedišić/AB Forum
Ante Grbić i Luka Fatović (arhitektura), Berislav Medić (konstrukcija), Marinko Zečević (mašinstvo), Srećko Stavnicki (elektroinstalacije), Sanjin Stošić (voda i kanalizacija), Josip Radeljić (požar)
Grad Zadar
Krekić Avangardi
2022.
Bosnić+Dorotić
Filip Brala
