GUP 2041: Uvid u dvadesetogodišnji razvoj Beograda

Veliki obim i nepitka forma stručnog teksta i grafičkih priloga predloženog plana iniciraju da će ova faza GUP-a ostati nepoznanica većini građana.

Izgradnja metroa i velodroma, aktiviranje javnog vodenog saobraćaja, razvoj pešačkih i biciklističkih trasa, odabir lokacije za “Beogradsku operu i balet”, izmeštanje Zoološkog vrta, kao i izgradnja Nacionalnog stadiona predstavljeni su kroz dokumenta Generalnog urbanističkog plana Beograda do 2041. godine.

Predstavljeni ciljevi plana su realizacija projekata od javnog značaja u oblasti saobraćaja, infrastrukture, kao i kulture, sporta, turizma, sa svrhom jačanja privrede i ekonomskog razvoja grada.

Pročitajte još na Gradnja.rs:

• Šta donose izmene i dopune Plana generalne regulacije Beograda
• Šta sve predviđa Generalni urbanistički plan Novog Sada do 2030. godine

GUP kao najznačajniji dokument razvoja Beograda

Prethodnih nedelja, kroz rani javni uvid koji se održava u zakonskom minimumu trajanja, otvorena je mogućnost upoznavanja sa dugo čekanim dokumentom koji je skupština grada usvojila pre tri godine.

Kako je GUP najznačajniji dokument strategije urbanističkog planiranja grada u kojem počiva sve što se nadalje planira i realizuje, te kako je prethodni GUP istekao pre godinu dana, stručna javnost je kroz 31 ekspertsku organizaciju – građansku i neformalnu inicijativu, postavila niz pitanja, kritika i zahteva kako na procedure, tako i na sadržaj plana.

Neslavna urbanistička istorija grada

Prethodnih godina, urbanističko planiranje obeležava stalna objava novih prostornih i urbanističkih planova, kao i učestala dopuna i izmena starih, na najrazličitijem nivou prostornog planiranja.

U većim gradovima, a posebno Beogradu, gradi se rapidnom brzinom. Svaka “nenaseljena” i “naseljena” parcela u očima investitora predstavlja potencijalnu lokaciju gradnje.

Od širokih polja oboda grada do najužih gradskih uličnih frontova, novoizgrađeni stambeni blokovi preplavljuju naselja, a umesto javnih površina, javljaju se komercijalne zone, mahom u ulozi tržnih centara.

Za manje od deset godina, broj bespravno izgrađenih objekata dostigao je broj legalnih.

Nakon sistematičnog pristupa razvoju grada 70-ih godina prethodnog veka, kroz detaljne studije, planove i alate sprovođenja, nastupa period urbanističkog sunovrata.

Pre nešto više od 20 godina, na prelasku u novi milenijum, a nakon turbulentnih 90-ih godina, u Beogradu je naprasno procvetala ilegalna gradnja.

Za manje od 10 godina, broj bespravno izgrađenih objekata dostigao je broj legalnih, a planski razvoj grada koji je jedva postigao vekovni kontinuitet – iznenada je prekinut.

Narednih godina, bez konkretne ideje sanacije “učinjene štete”, pospešuje se izgradnja savremenijih objekata. Između “vračarskih Parižanki” i “Beograda na vodi”, rađa se pojam investitorske gradnje.

Potencijalne sanacije mogu samo do neke mere da “resetuju” učinjenu štetu.

Povremeno, u moru stambenjaka, objavi se i stručni konkurs uređenja javne površine ili objekta od javnog značaja, poput muzeja, opere ili sličnog.

Ipak, retko se takav projekat obistini, a umesto prvonagrađenog rešenja, na lokaciji nikne “zamenska” varijanta koja gotovo nikada nije po meri struke.

Tako smo godinama u nazad, svedoci postepenog razaranja duha nekadašnjeg grada. Duh mesta – “Genius loci” je ono što iza kulisa fasada i betonskih blokova definiše prostor u kojem živimo i oblikuje njegovog stanovnika.

Jednom izgrađen, grad se gotovo nikada ne vraća na “početak”. A potencijalne sanacije mogu samo do neke mere da “resetuju” učinjenu štetu.

Period učestalih objava planova pre izrade GUP-a

Sa druge strane, sve je više planiranja praćenog izradom planova, od republičkog do lokalnog nivoa. Ipak, sa stanovišta pravilnog razvoja grada, iako korak napred u odnosu na divlju gradnju, planiranju je neophodno pristupiti kroz transparentne procese i decidne procedure, praćene stručnim nadzorom i participacijom javnosti.

Tako je GUP trebalo da bude završen do kraja prethodne godine, dok je sa druge strane, iste godine, izrađeno je 140 planskih dokumenata nižeg reda za Beograd. Od neslavnog plana za izgradnju na prostoru Mitićeve rupe do razvojnih planova za metro linije.

Pojedine strategije, dokumenti i planovi na koje se GUP oslanja su već istekle ili su pred istekom.

Samo u junu, objavljen je 21 planski dokument i sve to pored ostalih urbanističkih “aktivnosti”. U procesu izrade GUP-a, kroz prethodne tri godine, sprovedena je anketa o pojedinim pitanjima vezanim za sadržaj dokumenta.

Ipak, iako je ovo pozitivan pomak, anketa je uključila nešto više od 0,5% ukupnog stanovništva Beograda. Osim toga, pojedine strategije, dokumenti i planovi na koje se GUP oslanja su već istekle ili su pred istekom.

Kako je GUP Beograda krovni plan na koji se dalje nadovezuju planovi nižeg reda, postavlja se pitanje upotrebljivosti, a sa njim ponavljanje istih grešaka i anuliranje izmena iniciranim građanskim inicijativama.

Proces ranog javnog uvida kao jedna od dve neophodne tačke uključivanja javnosti je formalno sprovedena. Ipak, dokument je kompleksniji od konceptualne postavke plana – nivoa razrade očekivanog u ovoj fazi, te podrazumeva 180 strana analize sa pozivanjem na dodatne strateške dokumente i studije.

Ključne tačke propozicija plana

Od metro sistema, preko biciklističke mreže do aerodroma Batajnica

U kontekstu saobraćaja na nivou grada i infrastrukture, plan obuhvata razvoj sistema šinskog javnog saobraćaja, prema planovima i studijama sa kojima smo imali priliku da se upoznamo u prethodnoj godini.

U ove sisteme spadaju metro sistem i tramvaj, ali i razvoj BG voza – gradske železnice. Osim toga, planirana je izgradnja pomenutih magistralnih drumskih pravaca poput unutrašnjeg poluprstena, spoljne tangente, tunela ispod grada.

Plan takođe obuhvata povećanje postojećih kapaciteta parkirališta sa idejom mapiranja parking zona uz centre javnog saobraćaja.

Mreža biciklističkog saobraćaja bila bi proširena i integrisana u EUROVELO 6 biciklističku rutu.

Osim pomenutih sistema, planirano je aktiviranje reka u kontekstu javnog saobraćaja. Razvoj trasa za pešake ogleda se u planiranim mostovima preko reke.

Mreža biciklističkog saobraćaja bila bi proširena i integrisana u EUROVELO 6 biciklističku rutu, a grad bi dobio sistem javnih bicikala sa specijalizovanim parkiralištima.

Deo plana podrazumeva aktiviranje vojnog aerodroma “Batajnica” u komercijalne svrhe ekonomičnih avio-kompanija.

Zatim, razvoj platforme za decentralizaciju mreže logističkih centara integrišući je u evropski koncept “Hub and Spoke”, koji podrazumeva koncept grada sa primarnim centrom i sekundarnim perifernim čvorištima.

Plan izgradnje “Beogradske opere i baleta” i aktivacija hidroelektrane “Snaga i svetlost”

Plan podrazumeva realizaciju projekata etiketiranih kao “strateški” – od javnog značaja u kontekstu kulture i sporta.

Odabir reprezentativne gradske lokacije za izgradnju “Beogradske opere i baleta” postavljen je kao prioritet visokog nacionalnog značaja, kao i izgradnja objekta filharmonije.

Zatim, izrada projekta memorijalnog kompleksa logora “Staro Sajmište”. Plan obuhvata i razradu plana očuvanja i unapređenja istorijskog jezgra grada – Kalemegdanske tvrđave sa izmeštanjem Zoološkog vrta, razradu Kosančićevog venca i Zemunske tvrđave.

Transformacija nekadašnje hidroelektrane “Snaga i svetlost” je planirana kroz izmeštanje muzeja Nikola Tesla, dok je na teritoriji Vinče planiran arheološki park “Belo Brdo”.

Nacrt plana nije izostavio Nacionalni stadion

Iz plana nije izostavljen, javnosti dobro poznat, projekat Nacionalnog fudbalskog stadiona u Surčinskom polju, koji podrazumeva prenamenu postojeće poljoprivredne površine južno od aerodroma Nikola Tesla.

Ovaj podhuvat obuhvata i javne objekte poput zdravstvenog centra, naučno-tehnoloških parkova, fakulteta, studentskih kampusa i stambenih zona, navodnog socijalnog stanovanja.

Osim stadiona, planirana je izgradnja sportske hale na Batajničkom putu, centar za vodene sportove na Novom Beogradu, kao i odbojkaški centar na Bežanijskoj kosi, ali i projekat hipodroma u Ovči.

Izmeštanje Ginekološko-akušerske klinike Narodni Front

Deo plana koji obuhvata objekte zdravstva prioritizuje završetak izgradnje delova Univerzitetskog kliničkog centra, izgradnju dečije klinike Tiršova 2 i izmeštanje Narodnog fronta na Bežanijsku kosu.

Zatim, unapređenje zdravstvene ustanove u Zemunu i izgradnju specijalizovanih centara opštine Rakovica, Palilu i Surčin.

Osim toga, opisan je i kampus za biomedicinska istraživanja i biotehnološke kompanije u okviru kliničkog centra Srbije.

Smanjenje poljoprivrednih površina

Planskim rešenjima redukuju se poljoprivredne površine na teritoriji grada sa iniciranjem proizvodnje u plastenicima kao zamenom za poljoprivredno zemljište.

Pospešivanje poljoprivrednih zona na jugu, u Sremčici i na teritoriji Avale, zatim diverzifikacija poljoprivrednog zemljišta Borče i Ovče kao i razvoj privrednih kompleksa na Severu predstavljaju pravce poljoprivrednog razvoja.

Beograd 2041. i dalje bez solarnih elektrana

Na polju energetike, gradnja “Termoelektrane Kolubara B” predstavljena je kao nepovoljna za članstvo Srbije u evropskoj Energetskoj zajednici, te se pominju izgradnje TENT-a na Novom Beogradu, Vinči, Adi Huji i Makiškom polju.

U naredne tri godine, navodi se završetak primarne gasovodne mreže koja povezuje glavne merne regulacione stanice. Kako je planom opisano, Beograd oskudeva u kapacitetima zemljišta za postavljanje solarnih elektrana. Ipak, postoji mogućnost prenamene delova Padinske Skele u vetroelektrane veće snage.

Borba za “grad po meri čoveka”

Za dve nedelje, koliko iznosi minimalan rok za sprovođenje ranog javnog uvida, bez održavanja javne prezentacije, proces participacije struke i građana je značajno otežan.

Veliki obim i nepitka forma stručnog teksta i grafičkih priloga predloženog plana, inicira da će ova faza GUP-a ostati nepoznanica većini građana, te će već otežana participacija biti stavljena po strani. Osim toga, konvencionalni mediji nisu dovoljno zainteresovani za ovu temu, te se o GUP-u nedovoljno govori.

Sledeći korak ka konačnom usvajanju podrazumeva razradu plana do javnog uvida.

Tako građani često ne znaju šta se u gradu dešava, sve dok se u centru Slavije ne obistini muzička fontana ili megalomanski spomenik u žižnoj tački Nemanjine ulice. Sve te intervencije, bilo da su na nivou čitavog naselja ili ušuškanog komšijskog parka, skoro da su nepovratne.

Priloženi dokument je sadržajan kapitalnim investicijama – od infrastrukturnih poduhvata, do izgradnje zdravstvenih i kulturnih ustanova, ali i već osporavanim projektima. Ipak, borba za “grad po meri čoveka” dešava se samo onda kada se struka i građani zainteresuju za njegovu budućnost.

Sledeći korak ka konačnom usvajanju  podrazumeva razradu plana do javnog uvida. Postavlja se pitanje, do koje mere će primedbe biti uvažene, da li će se u razradi plana proces otvoriti prema građanima i koliko smo daleko od “grada po meri čoveka”?