Pitanje opstanka platoa i skloništa Geneks kule
Da li je ispred objekta sa naglašenom vertikalnom osom poželjno planirati zdepaste kubične objekte i kako takve intervencije utiču na vizuru beogradskih ulica?
Zapadna kapija Beograda, poznatija pod imenom Geneks kula je dobro poznati soliter u ulici Narodnih Heroja u Novobeogradskom bloku 33, simbolično smešten tik do čuvene magistrale autoputa Beograd – Zagreb. Međutim, dva Mitrovićeva, dvospratnim mostom povezana oblakodera sa rotirajućim prstenom na vrhu, mnogo su više od arhetipskog predstavnika brutalistički oblikovanog mega objekta.
Predstavljajući sedište jedne od najuspešnijih jugoslovenskih firmi, postao je prestonica nekadašnjeg poslovno-političkog života, a zajedno sa tim i jedan od večitih simbola Beograda čija arhitektura, danas, bledi u zaboravu na njegovu važnost.
Gomilanje problema stanovnika Geneksa
Problem Geneksa ne završava se na zanemarivanju njegovih vrednosti i potreba koji se manifestuju u fizičkom, ali i programskom kontekstu. Gotovo čitavom površinom neiskorišćenog trga koji godinama propada – platoom punog pukotina i obraslog šibljem, nekoliko metara pod zemljom sa severoistočne strane Geneksa, nalaze se dva atomska skloništa i podzemne prostorije povezane sa objektom.
Prethodnih nedelja, ponovo se iz senke prikrada već prethodno planiran projekat, kao već poznat deo grupe pokušaja intervencija nadgradnje planiranih atomskih skloništa, čije bi prenamene u ugovoru sa privatnim investitorima komercijalizovale kolektivne prostore skloništa. Upravljanje i održavanje su nadležnost Javnog preduzeća Skloništa Srbije, koje već duži niz godina neke od prostora iznajmljuje za komercijalne sadržaje privatnim zakupcima.
Projekat podrazumeva slobodnostojeći objekat spratnosti P+VP+1+Ps površine oko 8.000 m2.
Međutim, u poslednjih nekoliko godina na teritoriji Beograda izdavanje prelazi u ambicioznije projekte nadgradnje, koji bi mogli ugroziti funkcionisanje komšiluka u kontekstu zauzetosti javnih prostora zajedničkih blokovskih površina. Građanskim, komšijskim incijativama, prethodno je obustavljeno nekoliko sličnih projekata u beogradskim opštinama Borča, Batajnica i Čukarica.
U slučaju Geneksa, ideja za izgradnju proteže se više godina u nazad, kada Javna direkcija za imovinu, u čijem se vlasništvu nalaze skloništa, u saradnji sa JP Skloništa Srbije, raspisuje javni tender za izvođača a ujedno i suinvestitora, kome bi kasnije pripalo dve trećine novoizgrađenog objekta komercijalno-poslovne funkcije. Na toj koordinati, nekoliko puta je bezuspešno pokušavana izgradnja, od mesne zajednice do komercijalnog objekta. Bez obzira na ponude koje su pristizale od zainteresovanih ulagača, izgradnja objekta do danas nije realizovana, a tender je ponovljen.
Mreža atomskih skloništa
Atomska skloništa na teritoriji srpskih opština nastaju u periodu razvoja Jugoslavije, nakon Drugog svetskog rata, a njihov broj značajno raste između sedamdesetih i osamdesetih godina prethodnog veka. Zvaničan broj iznosi preko 1.500 javnih, blokovskih podzemnih skloništa, smeštenih u 48 opština širom zemlje, od čega se najveći broj nalazi na teritoriji Beograda.
Javno preduzeće Skloništa Srbije osnovano je početkom 90ih godina, i ubrzo je prodato nešto preko 100 podzemnih “objekata”, dok je veliki broj dat u zakup za različite svrhe. Od teretana, kockarnica, magacina i radnih prostora, atomska skloništa imala su različite upotrebne funkcije. Međutim, podaci stari desetak godina svedoče o naglom smanjenju potražnje za zakupom, a samim tim i umanjenim prihodom preduzeća. Spornom zakonskom regulacijom, određeni prostori bespravno su korišćeni, dok su drugi, zbog prirode položaja ali i posledicom neodržavanja drenažnih sistema izloženi čestim plavljenjima. Nedovoljno razvijenim propisima u pogledu tehničkih specifikacija javlja se problem saniranja neophodne opreme i uređaja što je rezultiralo snižavanju stepena otpornosti na preko 60 sklonišnih lokacija.
Javni tender nadgradnje
Za atomsko sklonište bloka 33, Republička direkcija za imovinu je u ime JP skloništa Srbije u fazi prikupljanja ponuda za izvođenje radova u domenu rekonstrukcije i nadogradnje po modelu suinvestiranja. Projekat podrazumeva slobodnostojeći objekat spratnosti P+VP+1+Ps ukupne bruto razvijene građevinske površine nešto preko 8.000 m2, od čega se tri četvrtine nalazi iznad površine zemlje. Predviđeno je podzemno parkiralište koje broji 56 parking mesta u funkciji komercijalno-poslovnog objekta, kao i 20 parking mesta na samoj parceli.
Odabrani suinvestitor je prema uslovima tendera obavezan da samostalno obezbedi tehničku dokumentaciju, građevinsku dozvolu, prijavu radova i stručni nadzor, kao i da bude generalni izvođač na izgradnji novog objekta što bi osim toga podrazumevalo i priključivanje na infrastrukturu, spoljno uređenje kao i pribavljanje upotrebne dozvole. Suinvestitoru bi pripalo nešto manje od tri četvrtine neto površine novog objekta, dok bi ostatak bio u vlasništvu države.
Stanari ukazali na problem
Početkom aprila, pokrenuta je priča o komšijskoj inicijativi stanara Geneks kule, u nameri da se otvori pitanje prodaje skloništa ponuđačima. Problem koji je značajno naglašen, pored održavanja i vidnog propadanja pripadajućeg trga, oslanja se na nedovoljno mesta za parkiranje u neposrednoj okolini, odnosno nedostatak parkirališta za koje bi stanari imali povlašćen pristup.
Problem nedostatka javnih parkirališta, sa kojim se Beograd suočava u gotovo svim svojim delovima, na ovoj lokaciji može se dodatno opteretiti formiranjem objekta komercijalnog sadržaja, koji u istinu, projektom obuhvata i podzemni parking, ali nedovoljnog kapaciteta i namene korišćenja. Osim očiglednog problema saobraćajnog zagušenja bloka 33, javlja se pitanje stabilnosti konstrukcije atomskog skloništa koje nije predviđeno za nadziđivanje, što osim gubitka primarne funkcije skloništa može prouzrokovati i značajno opterećenje za okolinu.
Značaj Zapadne kapije za arhitekturu Beograda
Nezvanično ime kule Geneks – Zapadna kapija Beograda je nastalo zbog njenog položaja na, u tom periodu, najzapadnijoj tački Beograda. Estetika, simbolika ali i značajne inovacije po pitanju graditeljskih tehnologija vremena u kojem nastaje, čine ovaj objekat arhitektonskim blagom brutalističke arhitekture prestonice.
Zapadnu kapiju projektovao je arhitekta Mihajlo Mitrović kao simetričan sklop dva solitera međusobno povezana dvospratnom mostovskom konstrukcijom. Sa 135 metara visine, bio je najviši objekat Jugoslavije sve do izgradnje Poslovnog centra Ušće. Do danas, Geneks ostaje najviši stambeni objekat na teritoriji Beograda.
Restoran je renoviran krajem 80ih godina, međutim, 20 godina u nazad vrata restorana zatvorena su za posetioce.
Program dvostruke kule bio je dvojak, poslovno – stambeni centar sa komercijalnim sadržajem u vidu ugostiteljske funkcije. Na vrhu, centralno pozicioniran, osmišljen je kružni panoramski restoran koji se čitavom površinom oslanja na rotirajuću konstrukciju. Restoran je renoviran krajem 80ih godina, međutim, 20 godina u nazad vrata restorana zatvorena su za posetioce.
Osim restorana, uz nagli propast kompanije, napuštena je i poslovna kula nekadašnjeg poslovnog giganta, koja nestrpljivo čeka novog korisnika. Jedina koja je opstala – stambena vertikala, iako neadekvatno održavana u prethodnim decenijama i danas je dom za svoje stanare.
Uticaj na vizure
Propadanje Zapade kapije započinje već krajem 20. veka, samo 20 godina nakon njegove izgradnje, što je do danas ostavilo značajne posledice na objekat i pripadajuće okruženje. Bez obzira na predmet prenamene atomskih skloništa i na njegove moguće posledice na infrastrukturu i već zagušeno susedstvo, otvara se još jedno značajno pitanje. Da li je ispred objekta sa naglašenom vertikalnom osom poželjno planirati zdepaste kubične objekte i kako takve intervencije utiču na vizuru beogradskih ulica i osećaj horizontalnog kretanja, specijalno u slučaju Novog Beograda?
Kad ste već ovde…
