Drugi budistički hram u Evropi nalazio se u Beogradu
Kalmički budistički hram postojao je u periodu od 1929. do 1949. godine na teritoriji Zvezdare i bio je prvi budistički hram u Evropi, posle hrama u Sankt Peterburgu.
Ko su Kalmici? Kalmici, zapadnomongolski narod izbegao je iz Rusije nakon boljševičkog udara na Belog cara, gde ih je u odbrani stradao znatan broj. Prvi Kalmici izbeglice stigli su u Srbiju u aprilu 1920. godine i tada ih je došlo samo nekoliko desetina, da bi druga daleko brojnija kalmička grupa, negde oko njih 300, stigla u našu zemlju krajem 1920. godine, te ih je u Srbiji do kraja 1923. bilo između 450 i 500. Najveći broj ovog naroda nastanio je Beograd i to Karaburmu, Slavujev venac, Cvetkovu pijacu i Crveni krst ali je ipak najviše njih otišlo do tada prigradskog sela Mali Morki Lug.
Svojom neobičnom fizionomijom u početku su izazvali radoznalost a stanovnici Malog Mokrog Luga su ih nazivali Kinezima. Prvih par godina u novoj naseobini nisu imali nikakvu čvrstu društvenu organizaciju, da bi aprila 1928. godine formirali Kalmičku koloniju i za predsednika izabrali bivšeg pukovnika ruske vojske Abuša Aleksejeva. On je već naredne godine zajedno sa budističkim starešinom Mančuda Borinovim pokrenuo akciju izgradnje budističkog hrama.
Život Kalmičkog naroda u Beogradu
Za razliku od većine ruskih izbeglica naseljenih u Jugoslaviji koje su činili pripadnici aristokratije, zemljoposednici, preduzimači, službenici carske administracije i oficirski kadar, pristigli Kalmici su predstavljali najsiromašniji sloj doseljenika. Njihov materijalni kao i društveno-obrazovni položaj nije bio na zavidnom nivou. Ogroman broj njih nije imao nikakve stručne kvalifikacije, pa su morali da rade ono što im se nudilo, odnosno najteži fizički rad koji je bio veoma slabo plaćen. Većina Kalmika je u početku radila na iskopavanju ilovače i njenom prevozu do ciglane u Malom Mokrom Lugu, koja je bila vlasništvo beogradskog industrijalca i veleposednika Miloša Jaćimovića.
Radnici koji su bili zaposleni u njegovoj ciglani dobili su na poklon zemljište i građevinski materijal, pa su se po dve-tri porodice udruživale i zidale najjednostavnije i najjeftinije prizemne kućice u koje su se preselili iz iznajmljenih stanova.
Kalmici u Beogradu radili su i kao krojači, kočijaši i rabadžije, a Beograđani su ih voleli jer su važili za skromne ljude i vredne radnike. Tako im je, nakon njihovog boravka od dve godine u privremenoj bogomolji u Ulici Vojislava Ilića 47, Miloš Jaćimović, poklonio i zemljište i ciglu za izgradnju budističkog hrama. Adresa novog hrama bila je u ulici koja je tada nazvana Budistička, da bi nakon Drugog svetskog rata bila preimenovana u Budvansku.
Pokretanje inicijative za izgradnju hrama
Ipak, sve je počelo inicijativnom Borinova, koji je zbog pitanja izgradnje hrama odlazio u Ministarstvo vera nekoliko pita, kao i na razgovore sa tadašnjim patrijarhom Srpske pravoslavne crkve. Godine 1927. nastala je i skica budućeg hrama, a na osnovu raspoložive dokumentacije ne može se tačno utvrditi ko je hram projektovao. Međutim, kako se Građevinska komisija svim svojim darodavcima javno zahvalila, navodeći uz to i priložene sume, može se zaključiti da je projekat delo ruskog inženjera Klapinina, jer samo uz njegovo ime nije naznačena visina priloga, pa se predstavlja da je nacrt bio njegov dar.
Prikupljanje sredstava za izgradnju hrama
Pomenuta Građevinska komisija formirana je pod rukovodstvom sposobnog pukovnika Aleksejeva, a veoma aktivan u radu komisije bio je i njen sekretar Dr Eenžen Hara-Davan. Ubrzo po osnivanju komisija je otpočela sa prikupljanjen dobrovoljnih priloga, što je imalo značajan odziv, obzirom da su donacije stizale od Kalmika rasutih širom Evrope.
Pomenuti veleposednik Miloš Jaćimović je od svog porodičnog zemljišta odvojio parcelu površine 530 kvadratnih metara i besplatno je ustupio Kalmičkoj koloniji za izgradnju njihovog hrama. Zajedno sa svojim sinom Čedomirom, poklonio im je i 10.000 cigli, više od 7.500 komada crepljika, kao cement i ostali građevinski materijal. Sledeći primer ovog dobrotvora i mnogi drugi istaknuti Srbi su donirali, uglavnom u novcu, a prilog je stigao i od članova kraljevske porodice.
Otvaranje hrama i njegovo osvećenje
Nakon pet ipo meseci posvećenog i veoma predanog rada, usledilo je i svečano osvećenje prvog i jedinog hrama ove vrste u Evropi, a taj čin se desio 12. decembra 1929. godine.
Nedugo nakon otvaranja hrama ovaj objekat je postao nova znamenitost Beograda. Za mnoge građane, kao i za posetioce Beograda ovaj objekat je predstavljao atrakciju, pogotovo tokom većih budističkih proslava.
Život Kalmičkog hrama u Beogradu
Vest o novom beogradskom svetilištu brz se pronela po svetu, pa je iz veoma poznatog Instituta za proučavanje Himalaja u Indiji, stigao poklon u vidu thanke, odnosno ikonografske slike na svili, koja potiče iz jednog starog tibetanskog svetilišta. Kalmički hram je do sredine 1944. godine posedovao čak 14 thanki, koje su uglavnom stizale kao poklon zemalja sa Dalekog Istoka.
Za Kalmike je novi hram postao centar svakodnevnog života, a u većem broju su se okupljali tokom velikih praznika, kada su ih posećivali Kalmici iz drugih delova Srbije, ali i iz ostalih evropskih zemalja, kada su bili u svom putu kroz Srbiju.
S obzirom na to da su sa svoje postojbine odbegli samo sa osnovnim stvarima u rukama, Kalmičkom hramu su falili mnogi predmeti potrebni za bogosluženje, koje nije bilo moguće nabaviti u Evropi. Ruske izbeglice u Jugoslaviji odigrale su značajnu ulogu i ubrzo je na njihovu molbu iz Tokija stigla Budina statua i ostale relikvije.
U hramu su osim verskih obreda održavani i časovi kalmičkog jezika, kao i budističke veronauke. S obzirom na to da se u srpskim školama koje su pohađala i kalmička deca moglo učiti samo o Hrišćanstvu, učitelj iz hrama je bio dužan da dostavi ocene iz veronauke školama koje su pohađali Kalmici.
Proširenje hrama
S obzirom na to da hram tokom vremena nije mogao da u vreme velikih praznika primi sve vernike, Kalmici su zatražili, a zatim i dobili dozvolu za dogradnju hrama. Ipak, obimni planovi rekonstrukcije bili su preskupi, te su samo izvršili intervencije na ulaznoj zoni i kod oltara, te je hram proširen za dodatnih 38 kvadrata.
Ukoliko se uporedi sa hramovima koje su Kalmici podizali u svojoj otadžbini, beogradski hram je bio znatno manji i skromniji ali ipak dovoljan. Zanimljivo je da je u istoriji arhitekture kalmičkih hramova drvena građa bila najprisutnija, da bi tek od kraja 18. veka počela da se koristi cigla i kamen, te se hram u Beogradu čak može svrstati i u inovativnije primere. Ipak, najverovatnije je da je ipak odabir cigle bio presudan zbog njihove povezanosti sa radom u ciglanama.
Poslednje godine hrama i njegovo gašenje
Nakon Drugog svetskog rata, nove vlasti su smatrale da je beogradski budistički hram izgubio razlog za postojanje jer je ostao bez vernika i bez relikvija. Odlučili su da 1950. sruše kupolu hrama, a prizemlje su pretvorili u Dom kulture. Nešto kasnije je u istoj toj zgradi svoje prostorije imao Socijalistički savez radnog naroda. Na samom kraju postojanja objekta, preuzela ga je radna organizacija Budućnost koja je hram porušila, a na njegovim temeljima podigla dvospratnu zgradu u koju je uselila svoj servis Hlađenje.
Obnova?
Glumac Stiven Sigal je pre nekoliko godina pri poseti Beogradu najavio da će ukoliko i dalje postoje temelji nekadašnjeg Kalmičkog hrama, pokrenuti inicijativu za prikupljanje sredstava kako bi se ponovo izgradio hram, da bi Srbija dobila mesto za “učenje drevne istočnjačke filozofije”.
Zvanično, beogradska kolonija Kalmika prestala je da postoji 1944. godine, kada su njeni članovi izbegli u Nemačku, a kasnije i u Sjedinjene Američke Države. Ovom narodu je dopušten povratak u Kalmikiju tek 1957.godine, nakon dolaska Hruščkova na vlast.
Kad ste već ovde…
