Kako projektovati i odabrati dobru lokaciju za stanovanje uz pomoć urbanističkih pokazatelja
Idealna lokacija za stanovanje sastoji se od objekata spratnosti P+4 do P+7+Pk, u blokovima koji imaju najmanje 30% zelenih površina i pešačku distancu od javnih službi i komercijalnih i uslužnih delatnosti.
Jedan od stalnih izazova za arhitekte i urbaniste jeste nalaženje načina da se kreiraju najbolja moguća mesta za život. U tome dosta pomažu parametri koji određuju funkcije koje treba da budu zastupljene na lokaciji. Međutim, kada se oni uzmu u obzir, moramo da se zapitamo da li smo u poslednjih nekoliko decenija proizveli ijedno naselje dobro za život?
Kako bi budući stanovnik određenog dela grada prepoznao lokaciju kao „dobro mesto“ za život, neophodno je da ta lokacija ostvaruje što veći broj elemenata i funkcija koje utiču na povećavanje kvaliteta života. Kako bi ovaj broj bio zadovoljavajući za buduće stanovnike, ali i za razvoj gradova, urbanisti se konstantno bave traženjem idealnih proporcija svih funkcija koje su čoveku u jednom naselju potrebne.
Broj stanovnika i spratnost objekata
Stanovanje je prema Generalnom urbanističkom planu najzastupljenija namena prostora grada, međutim prilikom detaljnog planiranja, određuje se parametar kojim se predviđa maksimalni broj stanovnika na različitim lokacijama. Iako se procenti od lokacije do lokacije razlikuju, maksimalan broj stanovnika predviđen planovima detaljne regulacije ne prelazi kapacitete svih gradskih funkcija koje su komplementarne stanovanju.
Gustina stanovanja, iako nije zadata u tačnim procentima, može se analizirati kroz podatke vezane za spratnost postojećih i planiranih objekata. Najčešća spratnost objekata u Beogradu kreće se između P+4 i P+7+Pk, u užem jezgru grada i u tipologiji zatvorenih blokova, dok se u tačkastim strukturama najčešće zastupljenih u modernističkim otvorenim blokovima spratnost objekata kreće od P+7+Pk do P+18+Pk (karakteristično za visoke objekte na Novom Beogradu).
Da li smo u poslednjih nekoliko decenija proizveli ijedno naselje dobro za život?
Dok su u domaćoj planerskoj praksi moguće veće varijacije u spratnosti, a i naknadno nadgrađivanje objekata, što utiče na kapacitete sadržaja komplementarnih stanovanju, i može da dovede do negativnih uticaja na kvalitet života, planerske prakse drugih zemalja mogu da posluže kao primer za planiranje „čovekomernih“ naselja.
Tako je, na primer, planom najvišeg nivoa u Berlinu definisana spratnost od P+4+Pk do P+6+Pk u centru grada, kao maksimalna spratnost koja omogućava kvalitetno stanovanje, garantuje zadovoljavajuće kapacitete infrastrukture, javnih službi i javnih površina, i pozitivno utiče na sliku grada. Na taj način, ograničava se broj korisnika prostora, ali i sprečava prekomerna izgradnja koja bi ugrozila komforno funkcionisanje naselja.
Pristup javnim službama i komercijalnim delatnostima
Da bi svakodnevni život mogao normalno da se odvija u okviru naselja, urbanističkim planovima se predviđaju i određeni kapaciteti objekata javnih službi. U zavisnosti od tipa javne službe, postoje kategorije koje se planiraju na republičkom nivou, na gradskom nivou, na nivou opštine, mesne zajednice ili bloka. Prema tome, za odabir lokacije za stanovanje najbolje je prepoznati lokaciju koja ima omogućen pristup što većem broju javnih službi.
Za stanovanje na određenoj lokaciji, najvažnije su službe koje se odnose na blok i njegovo neposredno okruženje – mesnu zajednicu. Tako se u urbanističkim planovima na osnovu predviđenog broja stanovnika određuje neophodan broj predškolskih ustanova, domova zdravlja, osnovnih škola i objekata pošte. U idealnim uslovima lokacije, navedene javne službe nalaze se u okviru pešački dostupne distance (do 1.200m). Iako urbanistički planovi gotovo uvek predviđaju zadovoljavajuće kapacitete ovih objekata, u praksi se dešava da nadgradnjom stambenih objekata i prenamenom parcela iz javnih u stambene površine, naselja ostanu bez svojih osnovnih funkcionalnih komponenti.
Komercijalni sadržaji i uslužne delatnosti takođe su važna komponenta komforne svakodnevice u naselju. Prema urbanističkim parametrima, najčešće se predviđa do 30% kapaciteta izgrađene strukture stambenog bloka za ove funkcije. U ove kapacitete uračunate su uslužne delatnosti, banke, samoposluge i ugostiteljski objekti. Ovi objekti, zajedno sa objektima javnih službi predstavljaju centre naselja, koji sa aspekta dostupnosti pružaju najviše elemenata koji podižu kvalitet svakodnevnog života.
Rekreacija i „well-being“
Kako naselja ne bi imala funkciju spavaonica, treba da svojim stanovnicima nude i sadržaje koji omogućavaju raznoliko provođenje slobodnog vremena. Prema urbanističkim parametrima, u svakom bloku potrebno je predvideti od 30-70% otvorenih javnih prostora, opremljenih za okupljanje, zadržavanje i rekreaciju.
Blizina prirodnih celina poput reka, šuma i jezera, u kombinaciji sa planiranim uređenim javnim prostorima pretpostavka su za kvalitetno provođenje vremena na otvorenom. Pored rekreacije, ove prirodne strukture i javni prostori utiču na stvaranje povoljne mikroklime lokacije tako što pospešuju cirkulaciju i kvalitet vazduha, hlađenje naselja i zaštitu od nepogoda.
Pogled iz stambene jedinice prema prirodnoj celini ili javnom prostoru pozitivno utiče na blagostanje stanovnika.
Uz uticaj na mikroklimu i vazdušni komfor, ovi tipovi prostora utiču i na vizuelni i zvučni komfor. Pogled iz stambene jedinice prema prirodnoj celini ili javnom prostoru pozitivno utiče na blagostanje stanovnika, dok zelene površine i projektovani drvoredi ujedno smanjuju i buku koja se emituje sa ulice.
Vizuelnom i zvučnom komforu ne moraju nužno da doprinose prirodne celine, već se mogu postići i različitim urbanim pejzažima – pogledom prema drugim objektima, pri čemu oni učestvuju u stvaranju prijatnog pogleda ukoliko su udaljeni od objekta iz kog se posmatra najmanje za 2/3 njegove visine (za objekte spratnosti P+4, optimalna udaljenost drugog objekta je 10 metara, odnosno okvirna širina ulice sa dve trake i trotoarima sa obe strane). U posmatranju urbanog pejzaža, veći kvalitet stanovanja nude stambene jedinice na višim etažama.
Mobilnost
Do idealnog mesta stanovanja potrebno je i lako doći različitim vidovima kretanja. Stepen motorizacije stanovništva utiče na različite aspekte planiranja grada, među kojima se nalazi i planiranje parkirališta i parking mesta. U optimalnim uslovima stanovanja, parkiranje se rešava podzemnim garažama koje pripadaju stambenim objektima. Kako to nije uvek moguće, neophodno je predvideti i parkiranje uz ulice.
Parkiranje uz ulice sa aspekta funkcionalnosti gradova nije optimalno rešenje, ali za odabir lokacije za stanovanje ima značajnu ulogu. Prema okvirnim urbanističkim parametrima potrebno je obezbediti 1,2 parking mesta po stambenoj jedinici. To u gradskim jezgrima nije uvek moguće, pa je zato sa ovog aspekta bolje birati lokacije koje nisu u najužim gradskim centrima, odnosno u naseljima velike gustine.
Problem parkiranja se kroz urbanističko planiranje rešava strateškim planiranjem javnog prevoza.
Ovaj problem se kroz urbanističko planiranje rešava strateškim planiranjem javnog prevoza. Savremene tendencije u planiranju orijentisane su ka smanjenju motornog saobraćaja i izduvnih gasova koje ovaj vid emituje, zbog čega se promišljanjem pozicija i trasa gradskog prevoza može smanjiti potreba za korišćenjem automobila.
Iako domaći urbanistički planovi na višim nivoima uključuju i mreže saobraćaja, javni prevoz još ne ostvaruje potencijal da postane primarni vid funkcionalnog kretanja većine korisnika. Još jednom planerska praksa u Berlinu može da posluži kao primer. Naime, u okviru strateškog plana mreže javnog saobraćaja, predviđeno je postavljanje stajališta javnog prevoza u okviru pešačke distance od nekoliko stotina metara od svake tačke u gradu. Ukrštanjem različitih modaliteta prevoza, moguće je sa minimalnim pešačkim intervalima doći do bilo koje ciljne tačke.
Gradovi u Srbiji ne poseduju ni izbliza funkcionalan broj različitih vrsta saobraćaja, ipak, kao poželjne lokacije za stanovanje su one koje se nalaze u neposrednoj blizini saobraćajnih čvorišta. Ono što urbanistički planovi predviđaju, a u praksi se i dalje ne ostvaruje u dovoljnoj meri su mreže biciklističkih staza. Komfor stanovanja u naseljima koja poseduju mrežu biciklističkih staza povećava se kroz smanjenje saobraćajnih gužvi, a samim tim i kvalitetniji vazduh, dok se biciklističko kretanje izdvaja kao kvalitet kako za rekreaciju, tako i za urbanu mobilnost.
Gde postoje takve lokacije?
Prema parametrima, idealna lokacija za stanovanje sastoji se od objekata spratnosti P+4 do P+7+Pk, u blokovima koji imaju najmanje 30% zelenih površina, blizinu neke prirodne celine, i pešačku distancu od javnih službi i komercijalnih i uslužnih delatnosti. Uz to, lokacija treba da je različitim vidovima saobraćajne infrastrukture povezana sa drugim delovima grada.
Primeri ovakvih lokacija su Blok 45 i Blok 70 na Novom Beogradu. Objekti različitih spratnosti koji se nalaze u neposrednoj blizini reke predstavljaju jedan od kvalitetnijih primera dobro isplaniranog stambenog naselja. Veliki procenat javnih prostora u središtu blokova, kao i različiti objekti kulture, javnih službi i ugostiteljskih delatnosti koji formiraju centre naselja – lako su dostupni i omogućavaju širok dijapazon aktivnosti stanarima. Oba bloka su sa drugim delovima grada povezana različitim linijama javnog prevoza, kao i biciklističkim stazama.
Blok 45 i Blok 70 na Novom Beogradu kao i naselja u Višnjićkoj Banji su pozitivni primeri iz prakse.
Od savremenijih naselja koja prema planskoj dokumentaciji ispunjavaju opšte parametre za kvalitetan život, ističe se „Sunnyville“ u Višnjičkoj Banji. Modernističko naselje Višnjička Banja Ljiljane i Dragoljuba Bakića odavno je jedan od sinonima za kvalitetno naselje koje ispunjava potrebe svojih stanovnika. Na dalji razvoj naselja prema centru Beograda čekalo se više decenija, što je moglo da bude posmatrano kao veliki povratak Energoprojekta u savremenu urbanističku praksu.
Novoprojektovano naselje u sklopu stambene celine „Višnjičko polje“ predstavlja primer dobre prakse za urbanističku i arhitektonsku struku. Objekti spratnosti P+4 su orijentisani prema padini i sa otvorenim vizurama prema Dunavu, a Planom detaljne regulacije iz 2011. godine uz stambene objekte predviđena je izgradnja objekata javne namene poput osnovnih škola i predškolskih ustanova, kao i mešovitih komercijalnih centara. Položaj naselja i predviđene spratnosti i namene planiranih objekata povoljne su za svakodnevni život, uz pretpostavku da do probijanja parametara neće doći, što se iz novog Nacrta plana iz 2019. godine naslućuje.
Iako centralne gradske zone ispunjavaju većinu parametara za kvalitetno stanovanje, zbog problema saobraćajnih gužvi i nedovoljnog broja parking mesta, ne mogu se uvrstiti u idealan profil lokacije za stanovanje, bar dok se u centru grada ne reguliše mogućnost korišćenja biciklističkog saobraćaja kao primarnog vida transporta. U tom slučaju, sa smanjenom potrebom za korišćenjem automobila, centralne lokacije moći će da se smatraju optimalnim.
Stop investitorskom urbanizmu
Dok sumirani opšti urbanistički pokazatelji daju idealističku sliku naselja, malo je onih koja su prema planovima u potpunosti izvedena. Čak i kada početne faze poštuju odredbe planske dokumentacije, često dolazi do izmena planova, zbog čega i naizgled idealnim lokacijama preti degradacija kvaliteta života. Dok se na širem planu ne regulišu saobraćajni i infrastrukturni sistemi, i dok ne počne da se sankcioniše „investitorski urbanizam“, kao idealne lokacije će se i dalje prepoznavati one koje su planirane i izvedene pre više decenija, kada je struka imala glavnu reč.
Kad ste već ovde…
